شاهی که با استخاره، بیداد می‌کرد

چکیده :محمدعلی‌شاه هم خودرأی بود و هم جاه‌طلب. برخی گفته‌اند، دلخوشِ اعتراضِ مردم به مظفرالدین شاه( پدرش) و تعجیل در سلطنتش و امضای فرمان مشروطیت هم در واقع کار او بوده...

سهند ایرانمهر

امروز سالگرد درگذشت محمدعلی شاه قاجار است. پسرِ مظفرالدین‌شاه و تاج‌الملوک (دختر امیرکبیر و‌عزت‌الدوله).

دوران سلطنتش کوتاه بود. عبدالله مستوفی در کتاب« شرح زندگانی من» از خبط و خطای مشیرالدوله می‌گوید که تاج محمد‌علی‌شاه را در روز تاجگذاری برعکس گذاشت و شاه خودش تاج را گرداند و همین را بسیاری بدشگون قلمداد کردند.

دخترِ میرزا نصرالله خان مشیرالدوله هم خواب دیده بود که تاجِ محمدعلی‌میرزا از برف است و‌پدرش در همان خواب، گفته بود که برای «مدت سلطنت محمد‌علی‌میرزا کفایت می‌کند».

محمدعلی‌شاه هم خودرأی بود و هم جاه‌طلب. برخی گفته‌اند، دلخوشِ اعتراضِ مردم به مظفرالدین شاه( پدرش) و تعجیل در سلطنتش و امضای فرمان مشروطیت هم در واقع کار او بوده است.

قسمت او که شد، اعتراض‌ها دامنش را گرفت. مجلس را به توپ بست و استبداد صغیر را کلید زد.

آبرویش رفت و کار که بالا گرفت، تسلیم شد. مدتی هم چند عمله فرستاد که مجلس را تعمیر کنند و همین سبب تمسخرش شد.

قهرمان‌میرزای سالور در خاطراتش از مداومت شاه مستبد بر قرائت زیارت عاشورا می‌گوید و مرات الممالک بعد از خلع محمدعلی شاه، صورت مکتوب استخاره‌هایش را منتشر کرد تا معلوم شود مملکتی که اینطور اداره می‌شود، چه عاقبتی پیدا می‌کند.

مجله یادگار که مرحوم عباس اقبال آشتیانی مدیر مسؤل آن بود، برخی از این استخاره‌ها را منتشر کرد: از استخاره عزل وزیر تا استخاره تبعید فلان مخالف.

این مجموعه شامل ۲۰ برگ با رنگ‌های متفاوت است که بر روی هر یک استخاره‌ای نوشته شده و پاسخ آن در زیر برگ یا در روی پاکت جواب داده شده است، پاکت‌ها مهر و امضای محمدعلی شاه را دارد. تمام جواب‌ها بجز یکی، توسط سید ابوطالب زنجانی نوشته شده‌است.[ملک‌زاده، مهدی. تاریخ انقلاب مشروطیت ایران. ج. سوم. تهران: انتشارات سخن، ۱۳۸۳]

مشهورترین این استخاره‌ها که از قضا به مجلس ( کعبه آمال، در لسان مردم آن زمان به روایت عبدالله مستوفی) مربوط می‌شود، این است:

«محمدعلی‌شاه:
‏پروردگارا، اگر من امشب توپ به در مجلس بفرستم وفردا با قوۀ جبریه مردم را ساکت کنم خوب است و صلاح است استخاره خوب بیاید و الا فلا.

جواب استخاره:

قل لا تخافا اننی معکما اسمع و اری فاْتیاه فقولا له انا رسولا ربک فارسل معنا بنی اسرائیل: حکم خداوندی به موسی و هارون شد بروید نزد فرعون و بگویید ما فرستاده خدا هستیم بسوی تو، سابق آیه هم می‌فرماید نترسید ما با شما هستیم.. اینکار باید اقدام بشود غلبه قطعی است اگرچه در اول زحمت داشته باشد».

جواب استخاره اما برعکس آنچه خوش آمده بود، در نهایت به خلع محمدعلی و‌ تبعید و‌عاقبت، مرگ او در بندر ساوونا(سانرمو) ایتالیا منجر شد و اینگونه دفتر عمر یکی دیگر از حکمرانان سرزمینی به آخر رسید که روایت بیشترشان ساتگین نیم منی و آبکشی دهان و نماز بعد از آن یا استخاره بدست سید ابوطالب‌ها و شلیک افتتاح توپ #استبداد بوده است.