نسبت مساله حصر با وجدان اخلاقی جامعه

چکیده :در شرایط کنونی، دولت یازدهم به عنوان دولتی برخاسته از لایه های دموکراسی خواه جامعه، نخبگان سیاسی اصلاح طلب و بدنه مردمی جنبش سبز به عنوان حامیان دولت به دلیل مساله حصر و زندانیان سیاسی در تنگنای اخلاقی و وجدان فردی و جمعی قرار دارند و از سوی دیگر بخش ساکت جامعه ایران نیز در مظان اتهام پشتیبانی از ظلمی هستند که در حق زندانیان سیاسی و محصورین می شود و یقینا تاریخ در مورد آن خواهد نوشت....

کلمه – زهرا امیری:

تا سه ماه دیگر دولت یازدهم دوسالگی آغاز به کار خود را جشن می گیرد. با اینکه دولت حسن روحانی در عرصه دیپلماسی موفقیت های زیادی به دست آورده اما هنوز یکی از مهم ترین مطالبات حامیان سبز و اصلاح طلب دولت یعنی حل موضوع زندانیان سیاسی و حصر خانگی رهبران جنبش سبز به نتیجه ای نرسیده و مشخص نیست این موضوع در چه مرحله ای قرار دارد.

بلافاصله پس از اعلام نتایج انتخابات دوره یازدهم ریاست جمهوری، مردم برای ابراز شادی به خیابان ها آمدند و یک بار دیگر پس از حوادث سال ۸۸ در خیابان های تهران و دیگر شهر های بزرگ ایران فریاد یا حسین میرحسین و درخواست آزادی زندانیان سیاسی، طنین انداز شد.

اینکه تا به امروز دولت حسن روحانی هنوز نتوانسته اقدامی در جهت این خواسته عمومی انجام دهد از یک سو موجب از دست رفتن بخشی از سرمایه های اجتماعی می گردد و از سوی دیگر می تواند تاثیرات منفی اخلاقی بر روی جامعه ایران بگذارد. اتفاقات سال ۸۸ باعث شد عملا جامعه ایران در دوران ۴ ساله پس از آن عملا مشروعیتی برای دولت دهم قائل نباشد. طبیعتا انتظارات متراکم شده آن چهار سال نیز با روی کار آمدن حسن روحانی به مسئولیت های دولت یازدهم اضافه شد.

در طول نزدیک به دو سال گذشته خواسته رفع حصر بارها و بارها از سوی مردم در مناسبت های مختلف مطرح شده و شخص رئیس جمهور هم به این خواسته ها، پاسخ های – لااقل در کلام – امیدوار کننده ای داده است. اما عدم انجام اقدامی در این راستا و مشاهده نشدن تلاشی از سوی دولت در رفع حصر، نمادی از شکل گیری زورگویی غیر قانونی بخشی از حکومت و نیز زورپذیری ناگزیر جامعه است، که تاثیرات منفی بسیاری بر روی جامعه و نگاه آن به حکومت می گذارد.

امیل دورکیم، جامعه‌شناس بزرگ قرن نوزدهم و ابتدای قرن بیستم، تعریفی جامع در مورد وجدان و وجدان جمعی جامعه دارد. معنای واژه وجدان، احساس طبیعی انسان نسبت به وجود خویش، استعدادها و اعمالش است. هم‌چنین وجدان به معنای احساسی درونی است که هر کس از طریق آن جهات اخلاقی کردار، رفتار و اعمالش و امور داوری قرار می‌دهد. عملکرد وجدان مستلزم حیات فکری است. مناسبات بین انسان‌ها نیز با تولد وجدان پدید می‌آیند، چنان‌که وجدان تقریباً در یک آن به‌صورت وجدان من، وجدان ما و وجدان دیگران تجلی می‌یابد.

دورکیم وجدان جمعی را مجموعه‌ای از باورها و احساسات جمعی می‌داند. به نظر او وجدان جمع یا «روح جمع» دلیل تداوم جامعه و پیوند نسل‌ها در خلال اعصار و قرون است و خوبی و بدی عمل یا نیک برشمردن آن تابع وجدان جمع است و آن را به عنوان واقعیتی عینی، والا و متمایز از وجدان‌های فردی در جهت تبیین امر اجتماعی قرار می دهد.

دورکیم در کتاب «تقسیم کار» می نویسد: «وجدان جمعی دارای اندام واحدی که بستر مادی او را تشکیل دهد نیست، وجدان جمعی بنا به تعریف در تمام گستره جامعه پراکنده است، با این همه خصایص ویژه‌ای دارد که موجب تمایز آن به عنوان یک واقعیت متمایز می‌شود.»

قطعا رئیس جمهوری و مدیران دلسوز دولت یازدهم به خوبی بر تاثیرات اجتماعی ایجاد ناامیدی در جامعه و از دست رفتن اعتماد عمومی مردم باخبرند و می دانند که بدنه اصلی هواداران این دولت، طرفداران جنبش سبز و جوانانی هستند که در طول سال های قبل نیز به دنبال استقرار دولتی بر پایه های عقلانیت و منافع ملی ایران بودند و قطعا آگاهند که ادامه حصر و شرایط موجود چه عواقب ناخوشایندی در ناخودآگاه و وجدان جامعه ایران خواهد گذاشت.

هانا آرنت فیلسوف سیاسی و تاریخ‌نگاری که مطالب بسیاری در مورد اقدامات آلمان نازی در اروپا نوشته، در ابتدای کتاب «توتالیتاریسم» می نویسد: «وقوع انقلاب ها پس از نخستین جنگ جهانی و سربرکشیدن جنبش های توتالیتر و تحلیل رفتن حکومت پارلمانی و به دنبال آن، انواع و اقسام بیدادگری نوین، از دیکتاتوری های فاشیستی و نیمه فاشیستی گرفته تا دیکتاتوری های تک حزبی و نظامی، و سرانجام، استقرار به ظاهر پایدار حکومت های توتالیتر بر پایه پشتیبانی توده ای؛ مانند روسیه در ۱۹۲۹، سالی که اکنون غالبا «انقلاب دوم» خوانده می شود و در آلمان به سال ۱۹۳۳.

آرنت سکوت مردم در مقابل اقدامات هیتلر و آلمان نازی به نوعی پشتیبانی از آنها محسوب می کند و می نویسد: «این واقعیت که حکومت توتالیتر با وجود جنایت کاری آشکار آن بر پشتیبانی توده ای استوار است، بی گمان بسیار ناگوار است. از همین رو، چندان جای شگفتی نیست که پژوهشگران، با تاکید بر تاثیر جادوی تبلیغات و شست و شوی مغزی و سیاسیاستمداران با انکار آن، غالبا از پذیرش این واقعیت سرباز می زنند؛ همان گونه که آدنائر بارها این واقعیت را انکار کرده است. انتشار اخیر گزارش های محرمانه سرویس امنیتی اس اس در باره افکار عموم آلمان در زمان جنگ از (از ۱۹۳۹ تا ۱۹۴۴)، در این زمینه بسیار روشنگر است. این گزارش ها، نخست نشان می دهد که مردم آلمان درباره این اخبار به اصطلاح محرمانه – کشتار یهودیان در لهستان و تدارک حمله به روسیه و غیره- اطلاع کافی داشتند؛ دوم «با وجود آنکه مردم تحت تاثیر تبلیغات هیتلری بودند، هنوز هم می توانستند از خود عقاید مستقلی داشته باشند» باری جان کلام این است که اطلاع از رویداد های یاد شده به هیچ وجه از پشتیبانی توده ای رژیم هیتلر نکاسته بود. کاملا آشکار است که پشتیبانی توده ای از توتالیتاریسم، صرفا از بی اطلاعی و مغز شویی مایه نمی گیرد.»

در شرایط کنونی، دولت یازدهم به عنوان دولتی برخاسته از لایه های دموکراسی خواه جامعه، نخبگان سیاسی اصلاح طلب و بدنه مردمی جنبش سبز به عنوان حامیان دولت به دلیل مساله حصر و زندانیان سیاسی در تنگنای اخلاقی و وجدان فردی و جمعی قرار دارند و از سوی دیگر بخش ساکت جامعه ایران نیز در مظان اتهام پشتیبانی از ظلمی هستند که در حق زندانیان سیاسی و محصورین می شود و یقینا تاریخ در مورد آن خواهد نوشت.

در واقع حصر یک ننگ بر پیشانی همه ماست، ننگی بر پیشانی عصر ما. و قطعا آیندگان همه ما را مورد نقد قرار خواهند داد.