شاخصه های ملی گرایی در اندیشه بازرگان

چکیده :کمال، کرامت و آزادی انسان، باورهای بنیادین بازرگان بودند، از همین رو همه چیز را در دنیا برای نیل به این اهداف می‌خواست. برای بازرگان ایران، ایران بود به هویت انسان‌هایش، پس او ایران را هم برای ایرانی‌ها می‌خواست و براستی ایران را برای همه ایرانی‌ها می‌خواست. اهل شعار نبود، اگر می‌گفت برای ساختن ایران همه باید دست در دست هم دهیم به مهر، در عمل لیست "همنام" را برای انتخابات مجلس اول ارایه می‌دهد با این رویکرد که در پیشبرد کشور همه باید سهم داشته باشند...

کلمه-مسعود صادقی*

کمال، کرامت و آزادی انسان، باورهای بنیادین بازرگان بودند، از همین رو همه چیز را در دنیا برای نیل به این اهداف می‌خواست. برای بازرگان ایران، ایران بود به هویت انسان‌هایش، پس او ایران را هم برای ایرانی‌ها می‌خواست و براستی ایران را برای همه ایرانی‌ها می‌خواست.

اهل شعار نبود، اگر می‌گفت برای ساختن ایران همه باید دست در دست هم دهیم به مهر، در عمل لیست “همنام” را برای انتخابات مجلس اول ارایه می‌دهد با این رویکرد که در پیشبرد کشور همه باید سهم داشته باشند، در این فهرست افزون بر یاران بارزگان نام‌هایی چون اکبر هاشمی رفسنجانی، محمد جواد باهنر و فضل الله محلاتی هم بودند، در حالی که در فهرست حزب جمهوری اسلامی نامی از بازرگان و یارانش نبود.

حمایت از حقوق اقلیت به‌گاه قدرت معنا می‌یابد. به ویژه اگر اقلیت نامش “مجاهدین خلق” باشد که حمایت از حضور آن در قدرت با خطرات و هزینه‌های بسیار همراه است، اما بازرگان پس از راهیابی به مجلس اول از مردم خواست که در مرحله دوم انتخابات به مسعود رجوی رای دهند. اختلاف نظر بازرگان با روش، منش و بینش رجوی و گروهش بر کسی پوشیده نبود ولی بازرگان اختلاف نظر را دلیل موجهی برای حذف یک گروه یا سازمان سیاسی نمی‌دانست.

او معتقد بود که برای دستیابی به همبستگی و همگرایی به منظور سازمان دهی ایران، همه از جمله گروه‌های اقلیت باید از قدرت سهم ببرند و انحصار طلبی “دسته ایی خاص از ملت ولو اکثریت و افراد خیلی صالح” باعث پایمال شدن حقوق اقلیت و البته خطرناک می‌دانست، خطر استبداد اکثریت و خطر برآشفتن و خشونت اقلیت. وقتی خبرنگار کیهان از او پرسیدند: “آیا فکر نمی‌کنید گروه‌های جنجالی مخالف، از کرسی مجلس سوءاستفاده نموده و آنجا را متشنج و مبدل به صحنه جنگ و جدال دائم کنند؟” بازرگان پاسخ داد: “در مورد اقلیت‌های سیاسی من بر عکس شما فکر می‌کنم”، او سهیم نبودن در جریان امور را، بهانه برای سر و صدا و زد و خوردهای خیابانی و تحریک به آشوب می‌دانست… تحلیلی که مدتی بعد صحت آن به اثبات رسید

می‌توان گفت، مرحوم بازرگان با این روش دموکراسی را در معنای فراگیر آن ارایه می‌کرد: “حاکمیت اکثریت با رعایت کامل حقوق اقلیت” “حق محوری” و “خردگرایی” از دیگر شاخصه‌های منش بازرگان بود. ویژگی هایی که ضامن رستن وی از بند “تعصب” بود. گرایش ملی مهندس بازرگان، سازگار عقلی با دیدگاه مذهبی او داشت، مذهبی که از اساس با “میزان عقل” سنجیده و پذیرفته بود.

ایرانی بودن ما و وطن دوست بودن ما به حکم حدیث نبوی (حب الوطن من الایمان) و عاطفه و غریزه انسانی و مقدم بودن نزدیکان بر سایرین است. ایران و ایرانی را دوست داریم و علاقه و دفاع از آن را بر خود فرض می‌ شماریم اما تعصب نداریم و با این عبارات که (هنر نزد ایرانیان است و بس) و یا (ایران فوق همه) و مغرور شدن بی‌جهت به نیاکان گذشته مخالفیم.

دوری از تعصب ملی و نژادی از یک سو و پرهیز از شیفتگی و سرگشتگی در برابر ظواهر غرب منتهی شد به سوغات‌های سفر اروپا، کیمیای اجتماع، راستی و درستی، مذهب در اروپا و همین بعد در مرامنامه نهضت آزادی ایران منعکس شد.

ایران دوستی و ملی بودن ما ملازم با تعصب نژادی نیست و بالعکس با قبول نواقص و معایب خود و احترام به فضایل و حقوق دیگران است. نسبت به حیثیت و استقلال و تعالی کشورمان فوق العاده پافشاری می‌کنیم ولی مخالف ارتباط و تعادل با سایر ملل و زندگی در جهانی که روز به روز پیوند‌ها و احتیاجات متقابله، شدید‌تر می‌شود، نیستیم.

در همین راستا بر پایه حق محوری و انسان دوستی فارغ از تعصبات ملی و نژادی همراه با یاران دیرینش طالقانی و سحابی به دفاع از حقوق مردم لبنان و فلسطین برخاست، آن هم زمانی که شاه و ساواک شاهنشاهی هم پیمان اسرائیل بودند و در نتیجه دفاع از فلسطین به معنای رویایی با ساواک خونریز بود و مدعیان امروزی حمایت از فلسطین و مقاومت سکوت اختیار کرده بودند. در این حال بازرگان و طالقانی و سحابی برای کمک به مردم فلسطین پیش قدم شدند، ابراهیم یزدی و مصطفی چمران از شاگردان بازرگان وارد عمل شدند.

۲۸\۱۰\۱۳۹۲
بازداشتگاه اوین بند ۳۵۰

* از اعضای نهضت آزادی که در زندان اوین دوران حبس خود را می گذراند