برنامهای که بوی خون میداد!
چکیده :گویا کارشناسان سازمان برنامه هشدار داده بودند که تنها با اتکاء به دو برابر شدن درآمد نفت، نمیتوان سرعت برنامۀ اقتصادی را دو برابر کرد چرا که سرعت توسعه به عوامل بسیار زیاد دیگری از جمله توسعۀ زیر ساختهای اقتصادی مانند کشتیرانی، بندرگاهها، جادهها، نیروی فنی ماهر و توان جذب اقتصاد ملی بستگی دارد و چنانچه بدون در نظر گرفتن این عوامل، پول زیادی به اقتصاد کشور تزریق شود؛ تورم، ریخت و پاش و فساد و ناکارآمدی در پی خواهد داشت....
احمد زیدآبادی
در سالگرد سقوط سلطنت پهلوی خواستم به یکی از عوامل مهم این رخداد اشاره کنم، اما چون به این عامل در جلد نخست خاطراتم تحت عنوان “از سرد و گرم روزگار” اشارهای کردهام، بهتر دیدم داستان را از همانجا نقل کنم:
“در سال ۵۶ در محلهای موسوم به محیاشهر ساکن شدیم. محیاشهر در آن زمان،عمدتاً محل سکونت عشایری بود که به سیرجان مهاجرت کرده و بعضاً در کارِ تجارتِ کالاهای مصرفی خارجی از راههای مختلف بودند. جادۀ ترانزیتی بندرعباس به کرمان درست از وسط محیاشهر میگذشت و این مشکل، تلفات جادهای بخصوص بین ساکنان محیاشهر را بسیار بالا برده بود. جاده دو طرفه و بسیار پر ترافیک بود و رانندههای کُرهای سوار بر خودروهای سنگین با سرعت در آن رانندگی میکردند. این رانندهها طبعاً در رویارویی با وانتبارهای تویوتایی که صاحبان محلی آنها بدون تسلط بر مهارتهای رانندگی و حتی داشتن گواهینامه، پشت آنها مینشستند؛ توان کنترل خودرو را نداشتند و در هر هفته شماری تشییع جنازه بر دوش مردم محل میگذاشتند. بهشتزهرای تازهساز سیرجان نیز در همان نزدیکی بود و از قِبِل کشتههای جادهای رونقی بیسابقه داشت.
رانندههای کرهای در مسیرشان به سمت کرمان به ندرت در سیرجان توقف میکردند و با مردم بومی تماس چندانی نداشتند. آنها اغلب شق و رق پشت فرمان تریلرهای هیجده چرخ مینشستند و در گذر از وسط محیا شهر از سرعت شان هم چندان نمیکاستند. این رانندگان به گونهای نتیجه و محصول جهش ناگهانی بهای نفت در سالهای نخست دهۀ پنجاه بودند.
گویا پس از بالا رفتن قیمت نفت در سالهای ۵۲ -۵۳ محمد رضا شاه تصمیم به دو برابر کردن سرعت برنامۀ توسعۀ اقتصادی کشور میگیرد و به هشدار کارشناسان سازمان برنامه و بودجه هم در بارۀ مخاطرات این تصمیم توجهی نمیکند.
گویا کارشناسان سازمان برنامه هشدار داده بودند که تنها با اتکاء به دو برابر شدن درآمد نفت، نمیتوان سرعت برنامۀ اقتصادی را دو برابر کرد چرا که سرعت توسعه به عوامل بسیار زیاد دیگری از جمله توسعۀ زیر ساختهای اقتصادی مانند کشتیرانی، بندرگاهها، جادهها، نیروی فنی ماهر و توان جذب اقتصاد ملی بستگی دارد و چنانچه بدون در نظر گرفتن این عوامل، پول زیادی به اقتصاد کشور تزریق شود؛ تورم، ریخت و پاش و فساد و ناکارآمدی در پی خواهد داشت. حتی یکی از کارشناسان ارمنی سازمان در اظهار نظری تاریخی در ورقهای یادداشت میکند که ” از این برنامه بوی خون میآید!” با این همه شاه به نظرات کارشناسی اعتنایی نمیکند و شاید به علت عجلهاش برای رسیدن هر چه زودتر به “دروازههای تمدن بزرگ”، با خشم دستور نادیده گرفتن هشدارهای متخصصان سازمان برنامه را صادر میکند.
بدین ترتیب حجم عظیمی از کالاهای مصرفی و سرمایهای سوار بر کشتیهای بینالمللی راهی بنادر ایران بویژه بندرعباس میشود؛ اما از آنجا که ظرفیت بنادر تناسبی با تخلیه و انباشت این حجم از کالا نداشته است، صفی بسیار طولانی از کشتیهای غول پیکری که منتظر تخلیۀ بار خود در بندرگاه بودهاند، تشکیل میشود. طبعاً کشتی مفت و مجانی در نوبت تخلیۀ بار نمیماند و دولت مجبور میشود به آنها دموراژ بپردازد. کالاهایی نیز که در بندر امکان تخلیه پیدا میکنند؛ با مشکل انتقال به سایر نقاط کشور روبرو میشوند چرا که به اندازۀ کافی کامیون و راننده یافت نمیشود. از این رو، بسیاری از کالاهای مصرفی در بارانداز بندرگاهها میماند و فاسد میشود و نشانهای از عدم لیاقت و ناکارآمدی دولت را در برابر چشم تمام ناظران به نمایش میگذارد. برای رفع این مشکل کامیون های بیشتری وارد کشور میشود و چون رانندۀ کافی برای آنها وجود ندارد، رانندگان کره ای به خدمت گرفته میشوند. با این حال مشکل جاده همچنان به قوت خود باقی میماند چرا که در طول مدت کوتاهی نمیتوان جادهای را ساخت یا عریض کرد. با این حساب رانندگان کرهای مجبور بودند در همان جادههای باریک و با ترافیک سرسام آور بتازند و بار تلفات انسانی تصادفات را به هم به دوش کشند.” (از سرد و گرم روزگار، نشر نی، ص ۱۲۲ و ۱۲۳)
به واقع دستور ملوکانۀ شاه برای دو برابر کردن سرعت برنامۀ اقتصادی، تبعات دیگری هم داشت که یکی از آنها فربه شدن طبقهای از پیمانکاران در عینِ محرومیت آنها از مشارکت مؤثر در امور سیاسی بود. این مسئله تعارض بین بافت اجتماعی و اقتصادی جامعه با ساخت سیاسی را تشدید کرد و به یکی از عوامل اصلی سقوط محمدرضا شاه منجر شد.
Deprecated: File پوسته بدون comments.php is deprecated since version 3.0.0 with no alternative available. لطفاً یک قالب comments.php در پوستهی خود قرار دهید. in /var/www/html/kaleme.com/wp-includes/functions.php on line 6085