مبنای نظری جمهوری اسلامی ایدئولوژیکی بود نه فقاهتی

چکیده :شهید بهشتی معتقد است، حاملان مسئولیت و صاحبان اصلی حق در این ایدئولوژی و نظام عقیده، «ناس» یا مردمند. امت بر پایه ایدئولوژی اسلامی و مبانی عقیدتی و عملی شکل می گیرد، بر این اساس است که نیازمند امامت است و این امامت در عصر غیبت، تعیینی و تحمیلی نیست؛ بلکه شناختی و پذیرفتنی و انتخابی...

مرضیه حاجی هاشمی

یکی از مبناهای نظری که در زمان پیروزی انقلاب اسلامی و بعد از آن زیاد بر آن تأکید می شد، نظریه «امت و امامت» بود که در نگاه اول به نظر می رسد، حاوی مقادیر بالایی از ظرفیت های اقتدارگرایی است؛ ولی وقتی به خوانش اصیل آن بازمی گردیم متوجه می شویم که این نظریه، گذشته از اینکه حائز ارزش های فراوان دموکراتیک است، بیانگر این مهم نیز است که انقلاب اسلامی و نظام سیاسی حاصل از آن بیش از اینکه بر مبنای وجه فقاهتی اسلام استوار باشد، متکی بر مبنای ایدئولوژیکی اسلام است.

شهید بهشتی یکی از نظریه پردازان نظام امت و امامت، به گونه ای این نظریه را تشریح می کند که بیانگر دو بعد نظام جمهوری اسلامی است.
بعد حاکمیت مردم در قالب امت و بعد حاکمیت الهی در قالب امامت عنوان می شود و اینگونه هست که نظام جمهوری اسلامی را نظام امت و امامت معرفی می کند.

شهید بهشتی معتقد است، حاملان مسئولیت و صاحبان اصلی حق در این ایدئولوژی و نظام عقیده، «ناس» یا مردمند. امت بر پایه ایدئولوژی اسلامی و مبانی عقیدتی و عملی شکل می گیرد، بر این اساس است که نیازمند امامت است و این امامت در عصر غیبت، تعیینی و تحمیلی نیست؛ بلکه شناختی و پذیرفتنی و انتخابی است.

در این دیدگاه، حکومت اسلامی، یک حکومت مکتبی است که لزوما در آن بنا بر اجرای احکام فقهی نیست؛ بلکه اداره جامعه مبتنی بر یک ایدئولوژی است و نظام حاکم به کرامت انسان و روح الهی او توجه دارد و از سقوط انسان در پوچ انگاری، ماده گرایی و دنیاپرستی جلوگیری می کند. به استقلال و آزادی های فردی و اجتماعی انسان تا سرحد ممکن اهتمام می ورزد و از اسارت انسان در چنگال استبداد داخلی یا خارجی و کاپیتالیسم فردی، طبقه ای و دولتی جلوگیری می کند و با هرگونه تبعیض طبقاتی، گروهی و ناسیونالیستی مبارزه می کند.

با چنین تعبیری که شهید بهشتی از نظریه امت و امامت دارد، می توان در مقایسه ای علمی دریافت که نظام جمهوری اسلامی که یکی از نظریه پردازان و کنشگران اصلی در برساخت آن نیز همین شهید بهشتی است، چقدر بر اساس مبناهای نظری خود، متکی به ارزش های والای انسانی و کرامت انسان است و چقدر بسیاری از خط کشی ها و غیرخودی دانستن های امروز، مبتنی بر این نگاه امثال شهید بهشتی است که در زمان انقلاب رایج بود:

همه انسانهایى که در درونشان گرایشى و عشقى به حق، صدق، عدل، شجاعت، ایثار، فداکارى، عطوفت، رحمت، انصاف و این‏گونه ارزش‌ها می یابند، بدانند که راهى به‏ سوى خدا یافته‏ اند و راهى به سوى خدا دارند. (شهید مظلوم آیه الله دکتر سید محمد حسینی بهشتی).