بر فراز بام آواز ایران

چکیده :هیچگاه گوهر هنرش را با زر ناسره سودا نمی کرد و این دُرِ لفظ دری را با حزبی و گروهی گره نمی زد. بال های هنرش را برای مردمش پرواز می داد، هر شعری را مناسب با اوضاع روزگار بر می گزیدو می خواند. از آن مهمتر، چیزی که شجریان را صدرنشین کرد، تعهدش به هنر و همدلی و همدردیش با مردم...

محمدتقی فاضل میبدی

گفت کسی خواجه سنایی بمرد / مرگ چنین خواجه نه کاری است خرد
گنج زری بود دراین خاکدان / کو دوجهان را به جویی می شمرد (مولوی)

استاد پرآوازه آواز ایران زمین محمدرضا شجریان پس از سالیانی رنج و اندوه به دیار باقی پرکشید و صدای گرم و دلنشینش را در سینه های مردم عاشق به یادگار گذاشت. در میان هنرمندان فرازمند جهان کم بوده اند کسانی که در نهانخانه جان میلیون ها مردم به خاطر هنرشان نفوذ کرده باشند. شجریان از معدود هنرمندانی بود که با روح فرهنگ این مرز و بوم گره خورد و دل آدمیان را به دنبال صدایش به یغما برد. نگارنده این سطور خاطرات زیادی از او شنیده است که جای ذکرش نیست. روزی برایم گفت در کنسرت های خارج از کشور کسانی که فارسی نمی دانند و شرکت می کنند، شیفتگی شان از این صدا و آواز است که اینها را به سوی خود می کشاند و در شگفتند که این صدا از کدام حلقوم و حنجره ای برکشیده می شود. ؟ باز برایم می گفت: در دریا روی قایق می خواندم، صدایم که به اوج رفت، مرغان دریا بالای سرم پرواز می کردند. باید بگویم شجریان هنرهای دیگری در کارنامه خود داشت که از آوازش کم نبودند.

خوشنویسی، گلکاری، گیاه شناسی، گل پروری در کنار موسیقی به همراه داشت. از او شنیدم که می گفت عاشق خاکم و غالب گل های خودروی وحشی که در کوهساران می روید، می شناسم. دانش موسیقی او کمتر از آوازش نبود. شعرشناسی و سبک شناسی و اینکه کدام اوزان عروضی را در کدام دستگاه موسیقی بخواند، از هنرهای کم نظیر او بود. همانطور که صدا در دستگاه ها و ردیف ها و گوشه های مختلف شکل می گیرد، شعر نیز در بحور مختلف و اوزان عروضی متعدد نظم می گیرد. حفظ تناسب وزن شعر با دستگاه و گوشه و ردیف ،کاری بود که شجریان از آن غفلت نمی کرد. در کنار این همه زیبایی، حفظ استقلال شخصیت و هویت کاری اش بود. هیچگاه گوهر هنرش را با زر ناسره سودا نمی کرد و این دُرِ لفظ دری را با حزبی و گروهی گره نمی زد. بال های هنرش را برای مردمش پرواز می داد، هر شعری را مناسب با اوضاع روزگار بر می گزیدو می خواند. از آن مهمتر، چیزی که شجریان را صدرنشین کرد، تعهدش به هنر و همدلی و همدردیش با مردم بود. آواز را برای آواز نمی خواست . آواز را روشی در جهت احیای فرهنگ مردم ایران به کمال رسانید. او عطار و مولوی و حافظ و سعدی را به خانه های مردم برد. گوش مردم را با سروده های شاعران بزرگ آشنا نمود .شاهکاری از او که تمام مردم به استقبالش شتافتند، خواندن چند بیت مثنوی و صدای به اوج نشسته «ربنای» او بود که آیاتی چند از قرآن را با سلیقه بی همتای هنری خود برگزیده بود ودر بهترین حالات معنوی بر سر سفره های مردم حضور داشت و همه شیدای شنیدن شور آواز و دعای “ربنا” یش بودند. حیف که سال ها این آواز ملکوتی از مردم دریغ داشته شد. امید است مسئولین رسانه ملی این صدای روحی و معنوی را به صداوسیما بازآورند و «ربنای»ای که وقف مردم شد، به گوش مردم بسپارند. و در پایان خطاب به او از قول فرخی سیستانی می گویم: «شرف و قیمت و قدر تو به فضل است وهنر/ نه به دیدار و به دینار و به سود و به زیان/ هر بزرگی که به فضل و هنر گشت بزرگ/ نشود خُرد به بد گفتن بهمان و فلان/ گرچه بسیار بمانداندر تیغ / نشودکندنگردد هنر تیغ نهان ./ شیر هم شیر بود گرچه به زنجیر بود / نبرد بند و قلاده شرف شیر ژیان / بازهم باز بود گرچه که او بسته بود / شرف بازی از باز فکندن نتوان /