همبستگی مدنی در دوره کرونایی؛ نمونهٴ کمیته‌های محلی مریوان

چکیده :فرزانه امجدی کرونا، اگرچه جامعه‌ی رقابتی‌شده را رقابتی‌تر کرد و نزاع بر سر شغل و معیشت و حیات را تشدید کرد، اما در جاهایی هم فرصتی را برای تکوین تجربه‌هایی ارزشمند در زمینه‌ی احیای همبستگی‌های از دست‌رفته‌ای فراهم کرد که گمان می‌رفت، برای همیشه دفن شده باشند، تجاربی که در زمانه‌ی سلطه‌ی هرچه بیشتر روابط...

فرزانه امجدی

کرونا، اگرچه جامعه‌ی رقابتی‌شده را رقابتی‌تر کرد و نزاع بر سر شغل و معیشت و حیات را تشدید کرد، اما در جاهایی هم فرصتی را برای تکوین تجربه‌هایی ارزشمند در زمینه‌ی احیای همبستگی‌های از دست‌رفته‌ای فراهم کرد که گمان می‌رفت، برای همیشه دفن شده باشند، تجاربی که در زمانه‌ی سلطه‌ی هرچه بیشتر روابط پولی بر حیات اجتماعی، در خود حاویِ میل به مدنیت فارغ از سلطه‌ی دولت و بازار هستند و توسط گروه‌های مدنی‌الطبع هم نمایندگی می‌شوند. در دوره کرونایی شاهد یکی از این تجربه‌ها در شهر مریوان بودیم: ابتکار «کمیته‌‌های محلی».

کمیته‌‌های محلی مقابله با کرونا

در سال ۹۸ و بعد از پنهان‌کاری‌هایی که تا روز انتخابات مجلس در باره‌ی شیوع کرونا انجام شد، سرانجام رسانه‌های حاکمیتی، اجازه‌ی اعلام شیوع گسترده‌ی بیماری را دریافت کردند و وجود بیماری کووید ۱۹ در ایران، به رسمیت شناخته ش. به زودی مشخص شد که دستگاه‌های مرتبط دولتی، ناتوان‌تر از آن چیزی هستند که خودشان هم فکر می‌کردند. بیماری شناخته شده نبود و دارویی برای آن وجود نداشت. در شهر مریوان، به زودی پس از شیوع گسترده‌ی بیماری، گروه‌هایی مدنی شکل گرفتند که آن‌ها هم نه دارویی برای بیماری در چنته داشتند و نه امکانات خاصی برای مقابله با آن. اما این گروه‌ها حاوی ظرفیت‌ها و تجربه‌هایی بودند که در مواقع بحرانی، بیشتر از هر امکان سخت‌افزاری دیگری مؤثر است.

اعتماد؛ کلید موفقیت کمیته‌ها

داوطلبان اعتماد اجتماعی و کار گروهی فارغ از مناسبات زر و زور را تمرین کرده بودند و با کم‌ترین امکانات، بسیار آسان‌تر از ماشین دولتی متمرکز می‌توانستند در جامعه نقش ایفا کنند و با گروه‌ها و اقشار مختلف مردم ارتباط برقرار کنند، آموزش‌های ابتدایی را به آن‌ها بدهند و حتی به آن‌ها توصیه کنند که مثلاً چه زمان‌هایی از خانه بیرون نیایند. توصیه‌های آن‌ها از جانب مردم جدی گرفته می‌شد، بر خلاف توصیه‌ها و امر و نهی‌هایی که مدام در تلویزیون حکومتی تکرار می‌شد و عموماً دروغ انگاشته می‌شد.

مردم به تجربه دریافته بودند که گروه‌های مدنی این‌چنینی همانند کمیته محلات، به آن‌ها دروغ نگفته‌اند و هم برای منفعت شخصی و یا گروهی خاصی، از اعتماد کسب شده سوءاستفاده نکرده‌اند. تلاش آن‌ها و گروه‌های امثال آن‌ها همیشه برای اموری بوده که منفعتی برای جمهور مردم در پی داشته. مانند حفاظت از محیط زیست، فعالیت‌های کارگری، کمک به مصیبت‌زدگان و جنگ‌زده‌ها، مسائل مربوط به زنان و کودکان و غیره.

بر پایه این پیش‌زمینه، کمیته‌های محلی در شهر مریوان به زودی برای مقابله با کرونا شکل گرفتند و جمعیتی از جوانان را در این قالب سازماندهی کردند. تنها تریبون آن‌ها برای ارتباط با مردم و اطلاع‌رسانی، بلندگوهای مسجدهای محله‌ها بود. آن‌ها از این طریق با مردم صحبت می‌کردند و برنامه‌ها و توصیه‌های خود را اعلام می‌کردند. بنابراین برای اطلاع‌رسانی همگانی و میدانی، لازم نبود همه‌ی مردم یک جا جمع شوند. علاوه بر این، ضدعفونی کردن معابر پر تردد، توزیع مواد ضدعفونی‌کننده و ماسک به صورت رایگان هم از دیگر فعالیت‌های آن‌ها بود.

نتایج ملموس فعالیتها

کارهای آن‌ها به شکل مطلوبی مؤثر واقع شد و توانستند نوعی توافق جمعی ضمنی را میان مردم محله‌هایی که در آن‌ها فعالیت می‌کردند، برای همیاری و رعایت‌گری به وجود بیاورند.

عمده‌ی فعالیت این گروه‌ها در محله‌های قدیمی‌تر شهر و در واقع در محله‌هایی به لحاظ جغرافیایی مرکزی بود که اکنون از لحاظ اجتماعی به محله‌های حاشیه‌ای تبدیل شده‌اند. محله‌های لیلاخی‌ها، کوره‌ی موسوی، کمربندی، چهارباغ، سردوشی‌ها، تپه‌ی موسک و استادیوم، از جمله‌ی محله‌های بودهستند که تراکم جمعیت بالایی دارند و فعالیت این گروه‌ها نیز در آن‌ها متمرکز شده بود. در محله‌های تازه‌ساخت‌تر و مرفه‌نشین‌تر همچون فاز۲ی بهاران، موسک۲ و اطراف پارک شانو، اثر چندانی از این فعالیت‌ها نبود.

کمیته‌ها به درستی هدف خود را کمک‌رسانی به قشرهایی تعیین کرده بودند که بیش از هر کس دیگری به این کمک‌ها نیاز داشتند. همیاری‌های این گروه‌ها به نقاط شهری محدود نماند و در بسیاری از روستاهای دوردستِ مریوان و سروآباد هم به آموزش و توزیع مواد ضدعفونی‌کننده و ارتباط‌گیری با مردم پرداختند.

مجموعه‌ی تلاش‌ها، با توجه به بستر اجتماعی آماده‌ی که از این لحاظ وجود داشت، تأثیر مطلوبی داشت. وضعیت استان کردستان و شهر مریوان، پس از هجوم مسافرانی که بعد از اتمام قرنطینه‌ی نوروزی به آن سفر کردند، به سرعت، از حالت سفید و زرد، به وضعیت قرمز تغییر پیدا کرد و حتی باعث شد معاون کل وزیر بهداشت، شخصأ به سنندج سفر کند. اما در دوره‌ی کوتاهی با توجه به این که تردد مسافر به این شهر توریستی و مرزی همچنان ادامه دارد، از وضعیت قرمز خارج شد و حتی در اواسط تابستان، تعداد بیماران بستری‌شده‌ی کرونایی در این شهر به کمتر از ۱۰ نفر رسید. یکی از مهم‌ترین دلایل این بهبود سریع، فعالیتهای گروه‌های کمیته‌ی محله‌ها بود. هر چند اخیرأ این شهر دوباره در وضعیت نارنجی، یعنی پر خطر قرار گرفته است.

ریشه‌های تاریخی همبستگی اجتماعی در مریوان

در سال گذشته، انواع گروه‌ها و تشکل‌ها در سایر نقاط کشور، سعی کردند در قالب گروه‌های خودیاری با عنوان‌های مختلف، برای مقابله با کرونا بسیج شوند. اما شاید بتوان گفت، کمتر نمونه‌ای را می‌توان یافت که به اندازه‌ی تجربه‌ی کار گروه‌های همیاری محله‌ها در مریوان موفق عمل کرده باشد. این موضوع، ریشه در تاریخ معاصر شهر دارد، ریشه در تمرین سازماندهی برای انواع فعالیت‌های همگانی که به نوعی منفعتی همگانی را در پی دارد.

تشکیل انجمن سبز چیا را می‌توان نمونه مثال‌زدنی این نوع از فعالیت‌ها دانست که جمعیت جوان بسیاری را حول «اندیشه‌ی سبز» گرد هم آورد و نگرانی برای زیست‌بومِ همگانی را به همگان یادآوری کرد. چنین فعالیت‌هایی در واقع، علاوه بر گردهم‌آیی برای رسیدن به هدف مشترک اصلی تعیین‌شده، به نوعی تلاش برای هدفی بزرگتر را هم در خود دارد. یعنی تلاش برای دست یافتن به حق تشکل‌یابی در چارچوبی سیاسی که هیچ تشکلی غیر از خود و تشکل‌های خودی را به رسمیت نمی‌شناسد.

جاده‌ی به نسبت‌هموارِ کار گروهی و همبستگی در مریوان، ریشه‌هایی کهن‌تر از این هم دارد. شاید کوچ تاریخی مردم این شهر در تیرماه سال ۵۸ به رهبری کومه‌له و چهره برجسته آن فؤاد مصطفی‌سلطانی، برای جلوگیری از حمله‌ی جمهوری اسلامی به این شهر و کشتار مردم آن، همان تجربه‌ای باشد که امتداد آن، امروزه در همبستگی‌های مختلف در این شهر به چشم می‌خورد. همبستگی‌هایی که می‌تواند نویدِ زنده نگه داشتن امید، برای آینده‌ای بهتر را در خود داشته باشد.

منبع: رادیو زمانه