زیارت اربعین و نقش امامت در حکومت و جامعه

چکیده :امروز باید سایه شوم "جهالت" در رفتار فردی و یا خانوادگی و یا حکومتی واجتماعی بررسی کنیم! تصمیمات ناآگاهانه ، خستگی و افسردگی ها ، و نهایتاً خودکشی ها ؛ زنگ خطر "جهالت" است. همانطوریکه اختلاف خانوادگی و طلاق و دوری دل های اعضای خانواده و اقوام از یکدیگر نشانه "جهالت"است.در بخش جامعه و حکومت هم روشن است که در دنیای امروز رفتارهای عوامانه و ناآگاهانه و غیر کارشناسی شده و باندی و.. جملگی تمام حقیقت "جهالت و نادانی"...

هادی سروش

زیارت اربعین گرچه زیارتی گرانسنگی است که امام صادق(ع) به صفوان جمال آموزش دادند ، اما در دید محققانه به محتوای این زیارت ، میتوان گفت : زیارت اربعین ؛ یک متن عالی درسی برای شیعه و بلکه برای بشریت است.

ما در این مقاله کوتاه متوجه یک فراز این زیارت میشویم که به شدت در خور تحقیقات وسیعه قرآنی و حدیثی و تاریخی است.

نجات جامعه از جهالت و ضلالت :
《وَبَذَلَ مُهْجَتَهُ فیک، لِیسْتَنْقِذَ عِبادَک مِنَ الْجَهالَهِ وَحَیرَهِ الضَّلالَهِ، ،
جانش را در راه تو بذل کرد، تا بندگانت را از جهالت و سرگردانی گمراهی برهاند》

️ جهالت در مقابل عقلانیت ؛
جهالت بی سوادی نیست بلکه نا آگاهی و نادانی است.

زندگی جاهلانه کوفیان ؛ زود باوری ، ندیدن عمق حوادث و وظیفه نشناسی ، فریب شعارها با ظواهر دینی.

زندگی جاهلانه شامیان ؛ زندگی در بی خبری و توام با خرافات ، سرسپردگی ، بی هویتی!

امروز باید سایه شوم “جهالت” در رفتار فردی و یا خانوادگی و یا حکومتی واجتماعی بررسی کنیم!
تصمیمات ناآگاهانه ، خستگی و افسردگی ها ، و نهایتاً خودکشی ها ؛ زنگ خطر “جهالت” است.
همانطوریکه اختلاف خانوادگی و طلاق و دوری دل های اعضای خانواده و اقوام از یکدیگر نشانه “جهالت”است.
در بخش جامعه و حکومت هم روشن است که در دنیای امروز رفتارهای عوامانه و ناآگاهانه و غیر کارشناسی شده و باندی و.. جملگی تمام حقیقت “جهالت و نادانی” است.

️ضلالت در مقابل هدایت است .
زندگی در گمراهی ، یعنی ؛
اولا ؛شرک زدگی ، آدمیان را پرسیدن  و یا سر سپرده شدن
ثانیا ؛ دنیازدگی و دوری از معنویات
وثالثا ؛ خرافه زدگی .

《وَقَدْ تَوازَرَ عَلَیهِ مَنْ‏ غَرَّتْهُ الدُّنْیا، وَباعَ حَظَّهُ بِالْأَرْذَلِ الأَْدْنى‏، وَشَرى‏ آخِرَتَهُ بِالثَّمَنِ‏ الْأَوْکسِ، وَتَغَطْرَسَ وَتَرَدّى‏ فى‏ هَواهُ، وَاَسْخَطَک وَاَسْخَطَ نَبِیک، وَاَطاعَ مِنْ عِبادِک اَهْلَ الشِّقاقِ وَالنِّفاقِ، وَحَمَلَهَ الْأَوْزارِ الْمُسْتَوْجِبینَ النَّارَ ؛ –
درحالی که بر علیه او به کمک هم برخاستند، کسانی که دنیا مغرورشان کرد، و بهره واقعی خود را به فرومایه تر و پست تر چیز فروختند، و و آخرتشان را به کمترین بها به گردونه فروش گذاشتند، تکبّر کردند و خود را در دامن هوای نفس انداختند، تو را و پیامبرت را به خشم آوردند، از میان بندگانت، اهل شکاف افکنى و نفاق و بارکشان گناهان سنگین، و سزواران آتش را اطاعت کردند. 》

بیشتر انظار متوجه جهالت شامیان است ، اما استادمطهری کوفیان را نیز جاهل میداند اما از سنخ دیگری ؛
اگر شامیان در توحید و نبوت و امامت چیزی نمیدانستند و در بی خبری بسر می بردند “ضلالت” بود.
اما کوفیان گرفتار جهالت بودند ؛ آنان امام علی را میشناختند اما بازهم جاهل بودند..
وقتی ابن زیاد به مسلم تهمت شراب خواری زد ، یک نفر از مسلم دفاع نکرد! و وقتی مسلم در حین جنگ رفت به کناری آبی بخورد کسی به او گفت:الان از آب جهنم به تو خواهندداد!
اینان درسپاه عمرسعد حضورداشتند.

والبته در میان کوفیان غیر از جهالت ، ضلالت هم دیده میشود ؛
در زمان معاویه وبعدازشهادت امام مجتبی ، کوفیان نامه به امام حسین دادند ، امام :
“ان القوم انما یریدون ان یاکلوا بنا و یشیطوا دمائنا .. “( موسوعه۲۹۲ ازتاریخ ابن سعد)

جایگاه امامت
برای رسیدن به همه معنویت ، معرفت و پیشرفت واُخوت ومحبت؛ باید جایگاه امامت تبیین شود.
درزیارت اربعین آمده:”اعطیته مواریث الانبیاء”

“امام”؛ یعنی کسی شاخص “معرفت وهدایت” بشری است.
ازاین زوایه است که امام باقر(ع)در منی درجمع حجاج بیت الله الحرام سخن از “امام و امامت” مطرح نمود و حتی شخص رسول الله را به عنوان امام معرفی فرمود : ” ان رسول الله کان الامام”.

امام یعنی ؛رهبریِ بزرگوار ، پیشرو و مستمر دردفاع ازحق

《وَجَعَلْتَهُ سَیداً مِنَ السَّادَهِ وَ قآئِداً مِنَ الْقادَهِ، وَذآئِداً مِنْ الْذادَهِ..
واورا آقایی ازآقایان، و پیشروی از پیشرویان، و مدافعی از مدافعان حق و مقابله کننده با کجی هاست..》

در میان این سه وصف که در عبارت بالا آمده ، واژه”قائد” را باید با دید عمیق نگاه کرد.
قائد؛ آن رهبری است که پیشوا و پیشرو قافله است و دیگران را جذب می‌کند و به دنبال خود می‏کشاند.
برخلاف “سائق” که جمعی را همچو چوپان از پشت سر می‌راند.
درنهج البلاغه آمده،که فرمود:
«من هرگز به شما امری و یا نهی ای نکردم، مگر آنکه خود پیش‏تر آن را انجام داده‏ ام.»
قطعا کسی که با حضورش در پیشاپیش کاروان، خطرها را به جان می‏خرد ، سخنش نفوذ و حرکتش اثر ژرفی بر پیروانش دارد.

حکومت و امامت
اگر در متن حکومت ، امامت قرار داشته باشد که طبق اعتقاد شیعه باید چنین باشد ، انگاه آنچه از معنویت و معرفت و اخوت و پیشرفت مطرح است ، جدی تر و وسیع تر ، و خلاصه “جهان شمول” خواهد شد.
همانطوریکه در عصر حکومت نبوی در طول ده سال در مدینه چنین رقم خورد.
در حکومت نبوی (ص) ؛ ایمان و معرفت ، قسط و عدل ، اخوت و محبت ، و امنیت و پیشرفت به نقطه کاملا قابل قبول رسید.

درحکومت حضرت امیر(ع) موفقیت هایی نصیب جامعه شد که غیر قابل انکار است ، آن هم در شرایطی که امام در طول پنج سال در کشمش های داخلی قرارداشت!
ببینید وقتی حضرت امیر (ع) میفرماید : “در سرتاسر حکومت من کسی، شب با شکم گرسنه و بدون سقف نیست”. چقدر ادعای پرارزشی است.

حکومت بدون امامت!

هر آنچه از جهل و گمراهی در جامعه دیده میشود ، نتیجه نبودِ “امامت” است.

در زیارت اربعین میخوانیم:
《فَجاهَدَهُمْ فیک صابِراً مُحْتَسِباً، حَتّى‏ سُفِک فى‏ طاعَتِک دَمُهُ، وَاسْتُبیحَ حَریمُهُ، اَللّهُمَّ فَالْعَنْهُمْ لَعْناً وَبیلاً، وَعَذِّبْهُمْ‏ عَذاباً اَلیماً،
را پس با آنان درباره تو صابرانه و به حساب تو جهاد کرد، تا در طاعت تو خونش ریخته شد و حریمش مباح گشت خدایا آنان را لعنت کن لعنتى سنگین، و عذابشان کن عذابى دردناک》

جامعه فاقد “امامت” ، مساوی است با جامعه جهالت و ضلالت است. و تا جایی این جهالت و ضلالت نقش آفرین میشود که “خط حق” به کلی خاموش میشود!

عبارتی از حضرت امیر (ع) در مورد آینده اسلام است که انسان به فکر فرو میبرد که جهالت و ضلالت بصورت فراگیر و یک دست در جامعه در آمد و کار یکسره شده بود ! فرمود : 《 تا من هستم مردم در صف حج میکنند ولی همین که من رفتم یک صف حج میکنند [ وهمه طبق آیین بنی امیه حج خواهند کرد] ؛ الا و انکم حاجّ العام صفا وحدا》.

استادمطهری گوید : این زیان بزرگی است که در فاجعه شهادت علی برای ملت مسلمان بود و اثرش درتاریخ باقی ماند.

جامعه همراه با امامت
درصورت تسلط جائران و حاکمان سوء و تحمیل “حکومت بدون امامت” ! باز هم وظیفه امام و امامت تعطیل نمیشود ، چون امامت تعطیل بردار نیست.
در اینجاست که گزینه ی دیگری مطرح است و آن حضور فعّال امام در عرصه “تکمیل معرفت” و نیز “تعالیِ اخلاق” و سپس “احسان” در سطح جامعه مطرح است.

این معانی در فقرات زیارت اربعین نهفته است ؛
《وَقَلْبى‏ لِقَلْبِکمْ سِلْمٌ، وَاَمْرى‏ لِأَمْرِکمْ مُتَّبِعٌ، وَنُصْرَتى‏ لَکمْ مُعَدَّهٌ، حَتّى‏ یاْذَنَ اللهُ لَکمْ، فَمَعَکمْ مَعَکمْ لامَعَ عَدُوِّکمْ، صَلَواتُ اللهِ عَلَیکمْ..
همه وجودم در برابر شما تسلیم است و اراده من در دنباله و پیرو خواسته های شماست ، برای یاری شما آماده ام ..》

این تفکر شیعه از امامت است که تا امروز “امام و ماموم” را محفوظ داشته است.

امامت پیروزِ میدان در جامعه

۱) پیروزی در زمان خود
اگر گاه این پیروزی خیلی به چشم نمی آید اما در واقع پیروزی در “بقاء شریعت” شکل میگیرد.
وقتی از امام سجاد سوال کردند در جریان کربلا کدام طرف درگیری پیروز شد؟
امام(ع)فرمود:وقت نماز ببین اذان میگویند ، و چه نامی برده میشود.

۲) پیروزی بعد از زمان خود
این شکل دیگر و متفاوتی از پیروزی است .
وآن این است که ؛ الگو برای مبارزه با باطل در هر زمانی ارائه میکند.

استاد مطهری :
نهضت امام حسین(ع) هر سال یک پیروزى جدید به دست مى‌آورد.
گرچه از جنبه نظامى،شکست خورد اما در فکرو اعتقاد، امام حسین(ع) به مقصودش رسید.
چون توانست یک فکر را در دنیا زنده کند . هر روز به نام امام حسین(ع) با ظلم و باطلى مبارزه مى‌شود و حق و عدالتى احیاء مى‌شود. این پیروزى است و پیروزى بالاتر از این چیست؟ (حق و باطل، ص۴۱)