مرگ‌های مرجوعی!

چکیده :کوتاه سخن انکه در برخی منابع روائی ، مطلبی از تورات نقل و مورد تایید قرار گرفته است . علامه طباطبایی هم این نقل را در تفسیر المیزان آورده و ضمن قبول ، به تحلیل ان پرداخته است . این بحث نقلی و این تحلیل عقلی از ان سوال رمز گشایی نموه و احتمال سوم را تایید و اثبات...

محمد سروش محلاتی

شاید شما هم با این سوال مواجه شده باشید که چرا دعا برای نابودی و آرزوی مرگ برای ظالم ( شخص ، یا گروه و یا ملت و یا دولت ) معمولا باجابت نمیرسید و کمتر شاهد مرگ آنان و انتقام الهی هستیم؟

در پاسخ ، چند احتمال مطرح است :

۱ . این دعا هم مثل دعاهای دیگر در موقع مناسب خود باجابت میرسد و مانع خاصی برای این نفرینها وجود ندارد و بدلیل تاخیر نباید ناامید شد.

۲ .نابودی ستمگرانی که برایشان مرگ خواسته ایم تدریجا در حال وقوع است . پس اجابت صورت گرفته است .

۳ . دعا بر علیه ظالم اگر دعا کننده اهل عدل نباشد اجابت شدنی نیست . اینگونه نفرین یا حبس میشود ویا مرجوع شده و به خود نفرین کننده بر میگردد!

در باره احتمال اول و دوم حرف های فراوانی شنیده شده ولی در این نوشتار کوتاه به احتمال سوم پرداخته میشود و مبنای ان تبیین میگردد .

کوتاه سخن انکه در برخی منابع روائی ، مطلبی از تورات نقل و مورد تایید قرار گرفته است . علامه طباطبایی هم این نقل را در تفسیر المیزان آورده و ضمن قبول ، به تحلیل ان پرداخته است . این بحث نقلی و این تحلیل عقلی از ان سوال رمز گشایی نموه و احتمال سوم را تایید و اثبات میکند:

کلام تورات

راوندی در کتاب دعوات که در باره ادعیه و آداب ان است از تورات اورده است :

فی التورات یقول الله للعبد انک متی ظُلِمتَ تدعونی علی عبد من عبیدی مِن اجل انه ظَلَمکَ فلک مِن عبیدی مَن یدعو علیک مِن اجل انک ظلمتَه فان شئتُ اجبتُک و اجبته فیک و ان شئتُ اخَّرتکما الی یوم القیامه . (الدعوات ص۲۵)

خداوند به بنده خود میگوید : “وقتی به تو ظلم شد ، به کسی که بتو ظلم کرد به دلیل ظلم او نفرین کردی ، ولی فرد دیگری هم که تو به او ظلم کردی بر تو نفرین کرد . اگر بخواهم نفرین تو رادرباره ظالم بر تو اجابت و نفرین ان مظلوم را هم در باره تو اجابت میکنم و از هر دو انتقام میگیرم ! و اگر بخواهم هر دو را به قیامت وامیگذارم “.

معنی این جمله ان است که اگر بنای بر اجابت دعا بر علیه ظالم و نابودی او باشد ، ظالم فقط یک شخص نیست و چه بسا همان کس که از یک سو مظلوم است از سوی دیگر ظالم و مستحق عقاب است ! ما معمولا “مظلوم مطلق” نداریم و مظلومها خوشان ظالم اند زیرا انکه از بالاتری تو سری میخورد ، زور خودش را به پایین تری میرساند و به او ظلم میکند . اگر بنای بر انتقام الهی در دنیا باشد هر دو ظالم باید کیفر ببینند و همان که از ظلم ظالمان آه و ناله میکند و به انها نفرین میفرستد باید او هم تاوان ستم کردن به زیر دستان خود را ببیند .

تحلیل علامه طباطبایی

علامه به تامل و تحقیق در این موضوع پرداخته و با نگاه عقل گرایانه ان را تایید کرده است . وی میگوید :

کسی که ازخدا چیزی برای خود میطلبد، حتما ان را برای “خود” و برای “هر کسی” که عینا در شرایط اوست پسندیده و بدان راضی است ، پس اگر برای کسی که ظلم به او کرده درخواست انتقام الهی دارد این درخواست بعلت ظلم اوست و او در حقیقت به “انتقام از ظالم” رضایت دارد و اگر خودش هم ظالم به دیگران باشد پس نفرینش شامل خودش هم میشود و خواسته اش در باره انتقام دیگران وقتی تحقق مییابد که به کیفر و انتقام از خود راضی باشد ! و چون به انتقام از خود راضی نیست پس حقیقا از او “دعاء” صادر نشده و لذا اجابت برای ناله و نفرین او معنی ندارد !

به تعبیر دیگر کسی که در حق دیگران ظلم میکند و به حقوق انان تعدی مینماید ، با هر دعایی که برای خود ( لنفسه) میکند مثل دعا برای نجات خود و نابودی ظالم ، بر ضرر خود ( علی نفسه) نیز دعا میکند ! و چون این دو دعا در حقیقت یک دعاست و دعا کننده به نابودشدن خود راضی نیست ، لذا قصد جدی دعا تحقق نمی یابد و مرگ هایی که طلب میکند صرفا جنبه صوری دارد و لذا انتظار اجابت از خداوند بیهوده است چون حقیقتا دعایی وجود ندارد و اجابت مشروط به دعای حقیقی است : اجیب دعوه الداع اذا دعان . ( المیزان ج ۲ ص۳۹)

و از اینجا روشن میشود که چرا خداوند به عزت و جلال خود قسم خورد که : دعای مظلومی را که در حق دیگران ظلمی مانند ان را مرتکب شده باشد ، اجابت نمیکنم : لا اجیب دعوه مظلوم دعانی فی مظلمه و لاحد من خلقی عنده مظلمه مثلها

این شواهد نشان میدهد که اجابت دعا تابع یک “سنت” کلی است و بر اساس این سنت بنا نیست با وجود آه مظلومان مختلف ، برخی ظالمان از صفحه روزگار محو شوند و برخی دیگر در صفحه روزگار جولان دهند .در اینجا قاعده “همه یا هیچ” حاکم است.( البته بعلاوه سنن دیگر الهی)

پس کسانی میتوانند از خداوند انتظار هلاکت دشمنان ستمگرشان را داشته باشند که مانند انان رفتار نمیکنند و بر عدل و انصاف حتی بر علیه خودشان مقید هستند : کونوا قوامین بالقسط شهداء لله و لو علی انفسکم ( سوره نساء ایه ۱۳۵ )