خلوت‌گزیدن پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وسلم در غار حراء

چکیده :نفس آدمی آفاتی دارد که جز دوای گوشه‌گیری از مردم و محاسبۀ نفس به‌دوراز هیاهوی این دنیا و مظاهر آن، چیزی باعث قطع زیان آن‌ها نمی‌گردد، چراکه تکبر، خودپسندی، حسادت، ریا و دنیادوستی، همه و همه، آفاتی هستند که کارشان این است که بر نفس فرمانروایی کرده تا اعماق قلب انسان نفوذ می‌کنند و عملیات تخریبی خود را در باطن انسان به اجرا می‌گذارند باوجوداینکه شاید ظاهر انسان با کردار نیک و عبادات صحیح هم آراسته باشد و باوجوداینکه شاید او پایبند و مشغول به امور عبادت و ارشاد و پند و اندرز مردم نیز باشد، بااین‌همه، این آفات دوایی ندارند، جز آنکه شخص مبتلا به آن‌ها، گاه‌گاهی با خود به خلوت...

هنگامی‌که سن پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وسلم کم‌کم داشت به چهل سالگی نزدیک می‌شد، این علاقه که گاه‌گاه گوشۀ عزلت بگزیند، در او نشئت گرفت و خداوند خلوت در غار حراء را محبوب او کرده بود و او در آن غار خلوت می‌گزید و شب‌های متعدد، گاهی هم بیشتر از آن تا یک ماه، در آن به عبادت می‌پرداخت و سپس، به خانۀ خویش بازمی‌گشت و همین‌که مدت اندکی در خانه می‌ماند، بار دیگر از نو برای خلوتی دیگر توشه می‌اندوخت و به غار حراء باز می‌گشت و این وضع ادامه داشت تا آن‌که در وقتی‌که او در یکی از همین خلوت‌هایش در آن غار بود، بر او وحی فروآمد.

عبرت‌ها و پندها

در حقیقت، در این خلوت که قبل از بعثت، محبوب دل پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وسلم شد، دلالتی بسیار بزرگ وجود دارد و در زندگی مسلمانان، به‌صورت عام و دعوتگران به‌سوی خداوند، به‌صورت خاص از اهمیت عظیمی برخوردار است، زیرا این موضوع را آشکار می‌کند که در اسلام هیچ مسلمانی، هر مقدار که آراسته با فضایل و پایبند به انواع عبادت هم باشد، کامل نمی‌گردد تا اینکه ساعاتی از گوشه‌گیری و خلوت‌ها به آن‌ها بیفزاید که در آن ساعات به محاسبۀ نفس خویش بپردازد و خداوند متعال را در نظر بگیرد و در حالات و مظاهر هستی و دلایل آن بر عظمت خداوند بیندیشد و این، در مورد هر مسلمانی است که خواهان اسلام صحیح برای خود باشد. تا چه رسد به آن‌کس که بخواهد خود را در مقام دعوتگر به‌سوی خدا و یک راهنما به راه حق قرار دهد.

نفس آدمی آفاتی دارد که جز دوای گوشه‌گیری از مردم و محاسبۀ نفس به‌دوراز هیاهوی این دنیا و مظاهر آن، چیزی باعث قطع زیان آن‌ها نمی‌گردد، چراکه تکبر، خودپسندی، حسادت، ریا و دنیادوستی، همه و همه، آفاتی هستند که کارشان این است که بر نفس فرمانروایی کرده تا اعماق قلب انسان نفوذ می‌کنند و عملیات تخریبی خود را در باطن انسان به اجرا می‌گذارند باوجوداینکه شاید ظاهر انسان با کردار نیک و عبادات صحیح هم آراسته باشد و باوجوداینکه شاید او پایبند و مشغول به امور عبادت و ارشاد و پند و اندرز مردم نیز باشد، بااین‌همه، این آفات دوایی ندارند، جز آنکه شخص مبتلا به آن‌ها، گاه‌گاهی با خود به خلوت بنشیند.

تنها وسیلۀ رسیدن به محبت خداوند متعال ـ بعد از ایمان به اوـ تفکر زیاد در مورد نعمت‌ها و موهبت‌های خداوند و تأمل در اندازه و میزان شکوه و عظمت اوست آنگاه، ذکر و یادکرد زیاد خداوند منزه و بلندمرتبه با قلب و زبان است و تمام این‌ها هم فقط با خلوت و گوشه‌گیری و دوری از مشغله‌ها و هیاهوهای دنیا در زمان‌های متناوب و مکرر به دست می‌آیند.

سزاوار نیست که مفهوم خلوت را آن‌گونه درک و فهم کنیم که عده‌ای در موردش از جمع جدا شده و آن را به‌صورت نادر و ویژه‌‌ای فهمیده‌اند که این خلوت، عبارت است از رویگردانی کامل از مردم و منزل گرفتن در غارها و کوه‌ها و خود این عمل را فضیلت دانستن، چراکه این، مخالف راه و روش پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وسلم و عموم اصحاب اوست، بلکه منظور از آن، تنها مستحب بودن این امر است که خلوت گزیدن دوایی برای اصلاح و وضع انسان به کار رود و معلوم است که دوا هم باید به‌اندازۀ معین و در هنگام ضرورت مورداستفاده قرار گیرد وگرنه، خود تبدیل به دردی می‌شود که باید از آن پرهیز کرد.

منبع: کتاب «فقه السیره»/ تألیف: دکتر محمد سعید رمضان البوطی/ ترجمه: صلاح‌الدین توحیدی/ سنی‌آنلاین