به بهانه یاد روزسعدی

چکیده :بدون تردید نگاه انسانی جهان شمول این اعجوبه ادبی به بنی آدم ، (آن هم در روزگارانی که فقط جنگ و خونریزی سرنوشت ملت ها را تعیین می کرد )نشان از هوش و نبوغ ممتاز و متفاوت ایشان با جامعه زمان خود است. آنجا که در اوج درایت بنی آدم را به سان پیکر واحدی دانست که عضوها نباید در برابر درد عضوی دیگر بی قرار باشند و گرنه شایسته نام آدمی...

کلمه – فرهاد محبی

شبان آهسته می نالم مگر دردم نهان ماند
به گوش هرکه در عالم رسید آواز پنهانم
من آن مرغ سخندانم که در خاکم رود صورت
هنوز آواز می آید به معنی از گلستانم

چند سالی است که به همت بنیاد سعدی شناسی، اول اردیبهشت را به نام مرغ سخندانی سند زده اند که به تعبیر خودش، حتی با فرو رفتن صورتش درخاک هم ، هنوز آواز می آید به معنی از گلستانش .

آسمان ادب ایران، کهکشانی پر از ستاره است. در این کهکشان اما سعدی شیراز چیز دیگری است.
او سخنوری بود که برخلاف دیگر شاعران آن دوران، در کمند عرفان نماند و با سخنان گهربارش، نسخه ای کامل برای بهتر زندگی کردن بشریت نوشت.

بدون تردید نگاه انسانی جهان شمول این اعجوبه ادبی به بنی آدم ، (آن هم در روزگارانی که فقط جنگ و خونریزی سرنوشت ملت ها را تعیین می کرد )نشان از هوش و نبوغ ممتاز و متفاوت ایشان با جامعه زمان خود است. آنجا که در اوج درایت بنی آدم را به سان پیکر واحدی دانست که عضوها نباید در برابر درد عضوی دیگر بی قرار باشند و گرنه شایسته نام آدمی نیستند.

دنیای ناآرام هم عصر سعدی که حمله وحشیانه مغول ها فقط گوشه ای از آن بود، او را که متفاوت با هم عصرانش بود، ناآرام تر می کرد. آنگونه که شبان آهسته می نالید، مگر دردش نهان ماند.

اوج هنر این نابغه ادبیات آنجاست که در کمند ناآرامی ها و در آن جهان مشوش، با کمال آرامش دنیایی را برای ما ترسیم میکند که مملو از صلح و دوستی و آرامش است.

او قناعت را تنها راه نجات بشر برای بهتر زیستن می داند و بر این باور است که چشم تنگ دنیا دوست، جز با قناعت و یا خاک گور پر نخواهد شد .در عین حال بشر را به تلاش و قانع نبودن به وضع موجود تشویق میکند، تا آنجا که راه بادیه رفتن را حتی به فرض نیافتن مراد، بر نشستن باطل ترجیح می دهد، چرا که معتقد است باید به قدر وسع کوشید.

نوع دوستی اما بارزترین سفارش این سخنور نامی به ما بود. چیزی که بشر امروز به شدت نیازمند آن است. شیوع جهانی بیماری کرونا در این روزها، ارزش کلام پندآموز سعدی شیرین سخن را دوچندان میکند. او به بهانه قحط سالی دمشق، آنجا که دوست قوی حال به مکنتش را ، استخوان بر پوست مانده می بیند ، با شکسته نفسی، در مناظره با این دوست، عمیق ترین درس نوع دوستی را به ما می دهد:

در آن حال پیش آمدم دوستی
کزو مانده بر استخوان پوستی
اگر چه به مکنت قوی حال بود
خداوند جاه و زر و مال بود
بدو گفتم ای یار پاکیزه خوی
چه درماندگی پیشت آمد بگوی
بغرید بر من که عقلت کجاست
چه دانی و پرسی سؤالت خطاست
بگفتم که آخر تو را باک نیست
کشد زهر جایی که تریاک نیست
گر از نیستی دیگری شد هلاک
تو را هست بط را زطوفان چه باک
نگه کرد رنجیده در من فقیه
نگه کردن عاقل اندر سفیه
که مرد ار چه در ساحل است ای رفیق
نیاساید و دوستانش غریق

به لحاظ محدودیت در اطاله کلام از ادامه این شعر زیبا معذورم اما چقدر مناسب حال این روزهای ماست.
سعدی در کلامش زورمندان و حکام را به رعایت عدل و داد توصیه میکند. او با نقل داستانی از شکارگاه انوشیروان عادل، بر این باور است که ظلم در جهان از ابتدا کم بود ولی هرکس به نوبه خود، مقداری بر آن افزود. لذا انوشیروان عادل فرستاده اش به ده را توصیه میکند که اندک نمک مورد نیاز شاه را به قیمت بخرد تا مبادا ذره ای به ظلم موجود اضافه شود چون:

اگر ز باغ رعیت ملک خورد سیبی
برآورند غلامان او درخت از بیخ
به پنج بیضه که سلطان ستم روا دارد
زنند لشکریانش هزار مرغ به سیخ

دردی که به عینه ما امروز شاهد آن هستیم و حکام زورگو بنیان ظلم را هر روز مستحکم تر می کنند.
‌سخن در وصف سعدی نهایت ندارد و قلمی نیست که ادعای توصیف این استاد سخن را داشته باشد اما کاش بوستان و گلستانش که سراسر پند و اندرزند، حداقل کنار برخی دیوان ها، روی طاقچه خانه های ما آرام میگرفت . هرچند بوستان و گلستان این مرد بزرگ، به رغم شفابخشی، شاید برای برخی شفاعت نکنند. و این می تواند سر مهجوری نسبی آثار سعدی در این ملک مرموز باشد.