پیام “معامله طالبان و آمریکا” برای ایران

چکیده :نمی توان فراموش کرد که مثلا، تنها دو هفته پس از اعتراضات آبان ۹۸، ناگهان مبادله زندانیان آمریکایی و ایرانی خبرساز شد و دونالد ترامپ ضمن تقدیر از "مذاکره بسیار منصفانه" با حکومت ایران توییت کرد: "دیدید، ما می‌توانیم با هم به توافق برسیم." او همزمان ابراز امیدواری کرد که مبادله اخیر مقدمه معامله ای بزرگتر، یا درواقع "یک پیش درآمد برای چیزی باشد که می شود انجام...

حسین باستانی

توافق اخیر طالبان با دولت آمریکا، سوالی آشنا را برجسته می کند: مخالفان حکومت ایران، تا چه حد می‌توانند بر روی سیاست‌های دونالد ترامپ حساب کنند؟

رهبران طالبان توافق اخیر را به عنوان “پیروزی” خود جشن گرفتند، در حالی که واشنگتن برای جلب نظر آنها، حتی قبول کرده بود متحد اصلی آمریکا در افغانستان (دولت) در مذاکرات طرفین و مراسم امضای توافق حضور نداشته باشد.

مطابق این توافق، آمریکا از جمله متعهد شده به تدریج نیروهایش را از افغانستان خارج و تحریم هایش علیه اعضای طالبان را لغو کند. در مقابل، طالبان قبول کرده اند مذاکرات صلح با سایر جریان‌های افغانستان (و از جمله اعضای دولت) را شروع کنند. تعهد عجیب تر، “مبارزه با تروریسم” (با داعش) است که به گفته دونالد ترامپ قرار شده طالبان “این وظیفه را به عهده بگیرند”. آقای ترامپ، حتی با تمجید از طالبان، که همدستی‌شان با القاعده در ۱۱ سپتامبر منجر به حمله آمریکا به افغانستان شد، گفته آنها “جنگجویان خوبی هستند”.

اگرچه تضمینی وجود ندارد که توافق طالبان و ایالات متحده برقرار بماند، ولی نفسِ این توافق، و به ویژه تاثیر احتمالی آن بر گسترش نفوذ طالبان در افغانستان (که هنوز بر لزوم “اجرای شریعت” تاکید دارند) معنی دار می‌نماید. در همین پس زمینه است که جان بولتون مشاور سابق امنیت ملی دونالد ترامپ، توافق اخیر را “مشروعیت بخشی به طالبان” و “علامتی اشتباه به تروریست‌های داعش و القاعده و به طور کلی به دشمنان آمریکا” توصیف کرده.

توافق با طالبان، به نوعی یادآور رفتار مهر ماه واشنگتن با کردهای سوریه است. در آن مقطع، دو روز پس از آنکه آقای ترامپ با اعلام تخلیه نیروهای آمریکایی از شمال سوریه نیروهای کُرد را غافلگیر کرد، ارتش ترکیه وارد منطقه شد. تحولی که در واکنش به آن، کردهای سوریه با توصیف تصمیم واشنگتن به “خنجری از پشت”، یادآوری کردند واشنگتن “اطمینان داده بود به ارتش ترکیه اجازه نخواهد داد در این منطقه عملیات انجام دهد”.

رئیس جمهور آمریکا پیشتر هم، بر سر ماجرای رفراندوم مهر ۹۶ جدایی کردستان عراق، کردها را غافلگیر کرده بود. دولت اقلیم کردستان امید داشت رای دادن حدود ۹۳ درصد مردم اقلیم به جدایی از عراق، باعث همراهی آمریکا شود. ولی دولت ترامپ، همسو با دولت های عراق، ترکیه و ایران، اعلام کرد که نتیجه رفراندوم را نمی‌پذیرد و دولت اقلیم هم، نهایتا پس از چند هفته اجرای نتیجه همه‌پرسی را معلق کرد.

بازخوانی چنین تجربیانی، طبیعتا به معنای تردید در ابعاد “فشار حداکثری” واشنگتن به تهران نیست که جمهوری اسلامی ایران را، در ابعادی بی سابقه دچار بحران کرده است.

ولی نمی توان فراموش کرد که مثلا، تنها دو هفته پس از اعتراضات آبان ۹۸، ناگهان مبادله زندانیان آمریکایی و ایرانی خبرساز شد و دونالد ترامپ ضمن تقدیر از “مذاکره بسیار منصفانه” با حکومت ایران توییت کرد: “دیدید، ما می‌توانیم با هم به توافق برسیم.” او همزمان ابراز امیدواری کرد که مبادله اخیر مقدمه معامله ای بزرگتر، یا درواقع “یک پیش درآمد برای چیزی باشد که می شود انجام داد”.

این موضع گیری در شرایطی صورت می گرفت که آقای ترامپ، پیشتر هم در اظهارنظرهای متعدد، تاکید کرده بود به دنبال “تغییر رژیم” در ایران نیست، خواستار مذاکره “بدون پیش شرط” با تهران در مورد مشخصِ برنامه هسته ای است، و اعتقاد دارد “ایران با همین رهبران” می‌تواند پیشرفت های بزرگ داشته باشد.

البته واضح است که پس از کشته شدن قاسم سلیمانی به دست نیروهای آمریکایی در میانه دی ماه، بحران میان تهران و واشنگتن در ابعاد بی‌سابقه ای افزایش یافته و احتمال توافق طرفین، تا اطلاع ثانوی منتفی شده است. دونالد ترامپ حتی ۱۰ روز پس از آن واقعه گفت دیگر “برایش اهمیتی ندارد که آیا آنها مذاکره می‌کنند یا نه”.

از اینها گذشته، شرایط طالبان که اخیرا با دولت ترامپ توافق کردند نیز، لزوما با حاکمان ایران قابل مقایسه نیست. در درجه اول به آن علت که توقعات آمریکایی‌ها از طالبان برای توافق، به مراتب محدودتر از توقعات‌شان از تهران بوده. در درجه بعد، به این خاطر که طالبان، برخلاف جمهوری اسلامی، مشکلی برای مذاکره با دولت ترامپ نداشته اند.

درنهایت اما، نتیجه ای که از تمام این تفاوت ها می توان گرفت آن است که دورنمای معامله آشکار یا پنهان واشنگتن با تهران، بسیار پیچیده تر از توافق با طالبان خواهد بود، و نه اینکه “ماهیتا” بلاموضوع باشد.

با لحاظ کردن نتیجه گیری فوق، کماکان این پرسش باقی می ماند که اگر زمانی حاکمان ایران به هر علت -مثلا بر اثر تشدید بحران اقتصادی- تن به نوعی توافق با آمریکا بدهند، آیا دولت ترامپ مشکلی برای معامله خواهد داشت؟

به عبارت دیگر، سوال تکراری کماکان این است که مخالفان حکومت ایران، تا چه حد می‌توانند بر روی سیاست‌های دونالد ترامپ حساب کنند؟