گزینه‌هایی به جای حبس

چکیده :درباره تاثیر و بازدارندگی مجازات حبس تردید وجود دارد به ویژه اگر از نظر نیروی انسانی و امکانات مالی و تجهیزات امکان آموزش و بازسازی شخصیت زندانی وجود نداشته باشد. مشکلی که گمان می‌رود هم‌اکنون نظام قضایی و زندان‌های ما با آن مواجه هستند....

بهمن کشاورز

١- درباره تاثیر و بازدارندگی مجازات حبس تردید وجود دارد به ویژه اگر از نظر نیروی انسانی و امکانات مالی و تجهیزات امکان آموزش و بازسازی شخصیت زندانی وجود نداشته باشد. مشکلی که گمان می‌رود هم‌اکنون نظام قضایی و زندان‌های ما با آن مواجه هستند.

٢- با این مقدمه باید در جست‌وجوی راه‌حل‌های دیگر بود. قانون مجازات اسلامی مصوب سال ١٣٩٢ فصل نهم خود را که مواد ۶۴ تا ٨٧ قانون را در برمی‌گیرد به مجازات‌های جایگزین حبس اختصاص داده است. این مجازات‌ها عبارتند از دوره مراقبت، خدمات عمومی رایگان، جزای نقدی، جزای نقدی روزانه و بالاخره محرومیت از حقوق اجتماعی. در اینجا قصد ورود به تفصیل این موارد را نداریم و صرفا به طور خلاصه می‌گوییم در میان مواردی که اشاره شد دو مورد خدمات عمومی رایگان و دوره مراقبت سازنده و مفید هستند و چه بسا بتوان گفت از نظر بازسازی و ترمیم شخصیت مرتکب می‌توانند موثر باشند. سایر موارد یعنی جزای نقدی، جزای نقدی روزانه و محرومیت از حقوق اجتماعی ممکن است باعث تنبه مرتکب بشوند اما گمان نمی‌رود در ترمیم شخصیت ناهنجار او تاثیری داشته باشند.

٣- دوره مراقبت از این جهت که مرتکب به طور منظم تحت نظارت قاضی اجرای احکام و انجام مواردی مکلف می‌شود و این موارد ممکن است مراجعه به مشاوران مختلف یا روانپزشک و امثال اینها باشد، امکان تغییر منش و رفتار مرتکب را ایجاد می‌کند و در پایان دوره مراقبت می‌توان از طریق روان‌سنجی تغییر وضعیت او را ارزیابی کرد.

۴- خدمات عمومی رایگان بهترین نوع مجازات جایگزین حبس است و چنانچه با دقت و رعایت اصول روانشناسی و جامعه‌شناسی و با در نظر گرفتن خلقیات و عادات مرتکب اجرا شود می‌تواند بسیار سازنده باشد. با تصویب آیین‌نامه جزایی مربوط به خدمات عمومی رایگان گمان می‌رود موجبات اجرای آن فراهم شده باشد و به این ترتیب از جمعیت زندان‌ها کاسته شود.

۵- نکته مهمی که باید به آن توجه کرد این است که از جهت روانی در ذهن حقوق‌دانان اعم از قاضی و وکیل و جز آن و همین طور ضابطان دادگستری و مجریان حکم، مجازات بنا به تبادر معادل حبس است و به همان اندازه که مثلا مجازات‌هایی چون قطع ید یا اعدام و صلب و رجم از نظر اولویت‌ها دور از ذهن حقوق‌دانان قرار می‌گیرد، مجازات‌های جایگزین نیز فعلا مواردی دور از ذهن محسوب می‌شوند. حال آنکه ابزارهای مفیدی برای اعمال سیاست کیفری هستند. متداول شدن آنها مستلزم فرهنگ‌سازی و کار توضیحی برای همه حقوقدانان است.

والله اعلم.

منبع: روزنامه اعتماد