اصلاح‌طلبان و فناوری‌های تبلیغات

چکیده :شبکه‌ها و پیام‌رسان‌ها مجازی نیستند؛ واقعی‌اند، گرچه‌ آنلاین. امروز هم به بیش از ٣٠‌میلیون دارنده گوشی‌های هوشمندِ موبایل متصل شده‌اند و با یک واسطه به آنها که گوشی موبایل هوشمند ندارند هم متصلند. همین اثر مکمل شبکه‌های اجتماعی آنلاین و آفلاین و پیام‌رسان‌های موبایلی می‌تواند به یک نیروی سیاسی ریشه‌دار در انتخابات کمک کند و با دستان بسته و خالی و بدون پشتوانه مالی و سازمانی شگفتی بیافریند....

محمدرضا جلایی‌پور

پیام‌رسان‌های موبایلی، شبکه‌های اجتماعی، کانال‌های تلگرام، تغییر عکس پروفایل و هم‌رسانی و… از واژه‌هایی بود که در این انتخابات زیاد شنیده می‌شد. اصلاح‌طلبان توانستند با به‌کارگیری آخرین فناوری‌ها و پلت‌فرم‌های تبلیغاتی، «لیست امید» را با هزینه ناچیز به دست‌ میلیون‌ها ایرانی برسانند و آنها را بسیج کنند. از میان پلت‌فرم‌های جدید که برای اولین‌بار در تبلیغات این دوره استفاده شد به شش نمونه اشاره می‌کنم:

۱- کانال‌های تلگرامی: در انتخابات ۹۴ مهم‌ترین کاری که ستادهای انتخاباتی در ادوار پیش انجام می‌دادند (یعنی تولید و توزیع اقلام تبلیغاتی انتخاباتی و هماهنگی و بسیج نیروها و منابع) در تعدادی از کانال‌های تلگرامی انجام شد، بدون یک ریال هزینه و با سرعت، آزادی، کارایی، وسعت و مخاطبان بیشتر. تعداد مشترکان این کانال‌ها از چند‌هزار یا چند ده‌هزار فراتر نمی‌رفت، اما این مشترکان همچون اعضای ستادها توزیع‌کننده اقلام و مطالب این کانال‌ها می‌شدند و این اقلام بارها فوروارد و میان مردم دست‌به‌دست (و گوشی به گوشی) می‌شد. تا جایی‌که مثلا فقط یکی از پوسترها از «لیست امید» تهران و همچنین یک پیام ویدئویی هر کدام در چند کانال تلگرامی بیش از سه‌ میلیون بار دیده شدند. ده‌ها پوستر مؤثر انتخاباتی و پیام‌های تأثیرگذار هم از طریق تلگرام به دست صدها ‌هزار ایرانی رسید، کاملا رایگان. به نظرم فیلترنکردن تلگرام مهم‌ترین و نیک‌اثرترین عمل دولت روحانی در حوزه سیاست داخلی در سال گذشته بوده است.

۲- ربات تلگرامی: برای اطلاع از نام و کد نامزدهای لیست امید در سراسر کشور، ربات تلگرامی به آدرس https://telegram.me/etelafbot ساخته شد. ۲۲‌میلیون کاربر ایرانی تلگرام می‌توانستند در صورت تمایل نام حوزه انتخابیه‌شان را تایپ و به این روبات ارسال کنند و در پاسخ به‌طور اتوماتیک نام و کد نامزدهای مجلس و خبرگان را در آن حوزه انتخابیه دریافت کنند؛ رایگان، ساده، راحت و سریع.

۳- زنجیره انسانی آنلاین: در شرایطی که هنوز فضا انتخاباتی و گرم نشده بود، زنجیره انسانی آنلاین در حمایت از ائتلاف اصلاح‌طلبان در انتخابات بیش از یک‌میلیون و صدهزار بار دیده شد؛ کاری که از هر حامی ۳۰ ثانیه بیشتر وقت نمی‌گرفت. همان‌طور که همایش و زنجیره انسانی خیابانی بیشتر از تبلیغات یک‌نفره و پراکنده تأثیر می‌‌گذارد، در شبکه‌های اجتماعی آنلاین هم تجمع و فعالیت همزمان در این قالب، بیش از انتشار مطالب جداگانه فضا می‌سازد و باعث می‌شود حمایت‌های پراکنده در فضای شلوغ و وسیع آنلاین ‌گم نشود. سایت ثاندرکلپ هم دقیقا همین کار را می‌کند و از آن برای بار اول در فضای فارسی‌زبان در این انتخابات استفاده شد. کاربران با آی‌دی فیس‌بوک یا توییترشان از یک حرکت جمعی (اینجا فهرست اصلاح‌طلبان در انتخابات) حمایت می‌کنند و اجازه می‌دهند که این سایت در روز موعود، پست‌شان در حمایت از آن موضوع را در صفحه ‌شخصی‌شان در فیس‌بوک یا توییتر منتشر کند. این پست به طور خودکار دقیقا هم‌زمان با‌ هزاران نفر دیگر در روز سوم اسفند منتشر شد و چون «داغ» شد توسط بخش بزرگی از کاربران ایرانی فیس‌بوک و توییتر دیده شد.

۴- استفاده هم‌زمان و هم‌افزاینده از چند شبکه اجتماعی و پیام‌رسان موبایلی برای توزیع ویدئو و پوسترهای انتخاباتی: در انتخابات ۹۲، فیس‌بوک محور بسیج انتخاباتی آنلاین بود، اما در این انتخابات اینستاگرام، توییتر، فیس‌بوک، تلگرام و دیگر پیام‌رسان‌های موبایلی در شبکه‌ای هم‌افزاینده به‌هم متصل شدند و به رسانه‌‌ای اجتماعی، پرسرعت و پرنفوذ برای توزیع فراخوان‌های ویدئویی شرکت در انتخابات و حمایت از لیست امید، ده‌ها پوستر انتخاباتی، لیست‌های امید در سراسر کشور، دعوت‌های انتخاباتی رهبران اصلاح‌طلب و بازیگران سینما و اخبار مهم شدند.

۵- هشتگ/ دابسمش/ پروفایل‌پیکچر: هشتگ‌های انتخاباتی متعدد از جمله #سلفی- امید (برای فراخوان انتشار عکس با دستان جوهری یا برگه رأی در روز انتخابات)، #رأی- می‌دهم، #تکرارمی‌کنم، #زنجیره- انسانی و #لیست- امید توسط ‌هزاران کاربر شبکه‌های اجتماعی استفاده شد و حمایت‌های انفرادی را به هم متصل و صدایشان را بلند و مؤثر کرد. در فراخوان‌هایی، عکس‌های پروفایل‌ هزاران ایرانی در فیس‌بوک، تلگرام و اینستاگرام هم به طرح‌های یکسانی از «رأی می‌دهم»و «بردیم» تغییر کرد و به اطلاع‌رسانی و بسیج اجتماعی برای افزایش مشارکت و رأی لیستی در انتخابات کمک می‌کرد. تعداد قابل‌توجهی از بازیگران محبوب سینما (از جمله چند بازیگر سریال شهرزاد) هم عکس پروفایل اینستاگرام‌شان را به پوستر «لیست امید» تهران تغییر دادند که مخاطبان پرشماری پیدا کرد. فراخوان ساخت دابسمش‌ هم در انتقال پیامِ کلیدی ضرورتِ «رأی لیستی» مؤثر بود.

۶- سایت «لیست امید»: سایت ساده و کاربرپسندِ «لیست امید» دسترسی به نام و کد نامزدهای انتخابات را آسان می‌کرد و برای استفاده روی گوشی هم بهینه شده بود. از حدود هفت‌میلیون مراجعه به سایت، بیش از پنج‌میلیون از روی گوشی موبایل بود و در شرایط ضعف تبلیغات خیابانی لیست امید، در اطلاع‌رسانی برای لیست امید در سراسر کشور کارساز افتاد. اکنون هم نتایج دقیق انتخابات به تفکیک حوزه‌ها و با نمودارهای مجزا و ساده در این سایت در دسترسِ‌ میلیون‌ها کاربر ایرانی است: https://www.listeomid.org/ این سبک اعلام فهرست‌ها و نتایج در چنین سایتی پیش از این در ایران تجربه نشده بود. حلقه‌ وصل همه‌ این پلت‌فرم‌های جدید تبلیغاتی «گوشی‌های هوشمند موبایل» است که به نظر می‌رسد مهم‌ترین ابزار توفیق لیست امید در این انتخابات بود. ستادهای اصلاح‌طلبان در این انتخابات مجال یا توان حضور تعیین‌کننده در تبلیغات خیابانی نداشتند.

رسانه‌های بزرگ داخل و خارج از ایران هم در مجموع به ضرر «لیست امید» عمل می‌کردند. تا روز انتخابات هم اثر استفاده از شش پلت‌فرم بالا روشن نشده بود، اما نتایج نشان داد که این شبکه‌های اجتماعی آنلاین و پیام‌رسان‌های موبایلی به شبکه‌های اجتماعی آفلاین هم متصلند. بسیج اجتماعی آنلاین می‌تواند دومینووار به بسیج اجتماعی آفلاین بینجامد و با به هم‌وصل‌‌کردن فعالان، امیدبخشی به آنها و تغذیه آنها با اقلام انتخاباتی، تبلیغاتِ میدانی را هم تقویت کند. پرینت، فتوکپی و توزیع «لیست امید»های سیاه‌و‌سفیدی که در همین شبکه‌های اجتماعی آنلاین منتشر و توسط خود مردم میان هم‌شهری‌هایشان توزیع شده بود و روز رأی‌گیری دست مردم بود از نشانه‌های این تأثیر هم‌افزاینده تبلیغات آنلاین و آفلاین است. این شبکه‌ها و پیام‌رسان‌ها مجازی نیستند؛ واقعی‌اند، گرچه‌ آنلاین. امروز هم به بیش از ٣٠‌میلیون دارنده گوشی‌های هوشمندِ موبایل متصل شده‌اند و با یک واسطه به آنها که گوشی موبایل هوشمند ندارند هم متصلند. همین اثر مکمل شبکه‌های اجتماعی آنلاین و آفلاین و پیام‌رسان‌های موبایلی می‌تواند به یک نیروی سیاسی ریشه‌دار در انتخابات کمک کند و با دستان بسته و خالی و بدون پشتوانه مالی و سازمانی شگفتی بیافریند.

منبع: روزنامه شرق