رفتن قمر به‌برج عقرب

چکیده :بازی هنرمندانه میان دو جناح قدرت‌مند شرق و غرب، در جریان اجرای برجام، و حل‌وفصل بحران سوریه، چنان‌که سنت همیشگی سیاست‌ورزی ایرانی‌ست، می‌تواند کاری کند زمینه‌ی بازگشت به‌قدرت شایسته‌ی‌مان در منطقه فراهم شود. عدم‌تعادل گذرای فعلی، که احتمالاً بیش از هر چیز، ناشی از قریب‌الوقوع‌ بودن بازشدن مهارهای ایران، و در هراس از آن، به‌جهت ضرب‌شست‌نشان‌دادن، و کوشش برای محکم‌کاری موضع عربستان، در این آستانه‌ی حساس، از سوی این کشور صورت می‌گیرد، موضوعی غیر قابل مدیریت نخواهدبود؛ آن‌چه سیاست‌مداران جوان و نپخته‌ی سعودی باید به‌زودی خودشان را آماده‌ی رویارویی با آن کنند، بازشدن طناب‌های پیچیده‌ی تحریم از دست‌وپای ایران است، که خبر خوبی برای عربستان نخواهد بود؛ زیرا دیگر به آن‌ها اجازه نخواهد داد هرطور می‌خواهند رفتار کنند....

کلمه – بامداد راد:

رقابت منطقه‌ای ایران و عربستان، بر کسی پوشیده نیست؛ برخلاف انتظار، محدود به‌دوران جمهوری‌اسلامی هم نیست: مسئله چگونگی تحلیل این واقعیت موجود است.

هر دوی این کشورها، با توجه به‌علل ایدئولوژیک و تاریخی گوناگون، به‌دنبال گسترش حوزه‌ی نفوذ خود در منطقه، و فراسوی آن بوده‌اند: در کنار سرمایه‌گذاری‌های ایران در لبنان، فلسطین، سوریه، عراق، برخی کشورهای آسیای میانه، و برخی کشورهای حوزه‌ی خلیج‌فارس، عربستان نیز کوشیده‌است علاوه‌ بر رقابت با ایران در نواحی یاد شده، جای پایش را در ترکیه و، حتا، جنوب‌شرق آسیا مستحکم کند.

این رقابت آشکار و پنهان، در تمام این سال‌ها، صرف‌نظر از روابط گرم و سرد دیپلماتیک، در جریان بوده‌است؛ چنان‌که «هلال شیعی»، در برابر «هلال عربی/ سُنّی»، استعاره‌ای‌ست که از دل همین رقابت بیرون آمده‌است. به‌همین ترتیب، در تمام این سال‌ها، کام‌یابی‌ها و ناکامی‌های طرفین نیز در تعادلی تقریباً متناسب پیش رفته‌است؛ با این حال، وقوع رخ‌دادهایی متوالی در این چندوقت، نگرانی‌هایی را در این باره ایجاد می‌کند که کفه‌ی این ترازو ظاهراً در حال کج‌شدن به‌سوی عربستان است:

عربستان در پای‌گاه‌های منطقه‌ای ایران، که سوریه، یمن، و بحرین در زُمره‌ی آن‌هاست، حضوری شدیداً نظامی پیدا می‌کند؛ در جریان آزادسازی رَمادی، نیروهای زیر نفوذ ایران از عملیات کنار گذارده می‌شوند و با فاصله‌ی زمانی اندکی، پس از ۲۵ سال، سفارت عربستان در یکی دیگر از پای‌گاه‌های منطقه‌ای ایران، که عراق باشد، بازگشایی می‌شود؛ رییس یکی از دولت‌های واقع در حوزه‌ی تمدنی ایران، که تاجیکستان باشد، به‌عربستان سفر می‌کند؛ و ترکیه نیز، که یکی دیگر از رقبای منطقه‌ای ایران است، کاملاً در نقشه‌ی عربستان جای می‌گیرد؛ نفوذ ایران در افغانستان رو به‌زوال می‌رود، و رؤسای آن قرابت بیش‌تری با مقامات سعودی نشان می‌دهند؛ و مقارن همه‌ی این‌ها، عربستان که می‌داند اعدام نمر باقرالنمر واکنش شدید ایران را به‌دنبال می‌آورد، او را می‌کُشد، تا با واکنش‌های غیرعقلانی داخلی کشور، بهانه‌ی قطع روابط دیپلماتیک را به‌دست آورَد، و زیردستانش را نیز وادارد که در اقدامی نمادین، این رفتار را تکرار کنند.

در این شرایط، امکان ابتکار عمل از جانب ایران بسیار محدود می‌شود؛ گذشته از بنیه‌ی اقتصادی تضعیف‌شده، و نفتی که با قیمتی اندک، در میزانی بسیار کم‌تر از عربستان تولید می‌شود، و به‌فروش می‌رود، تک‌تک سنگرهای منطقه‌ای ایران در حال تضعیف‌اند: یمن در حال فروپاشی‌ست، سوریه میان زمین و آسمان است، و عربستان آن‌قدر جَری شده که بتواند در عراق نقش‌آفرینی کند و، حتا، حیاط‌خلوت ایران در آسیای میانه را نیز مورد دست‌اندازی قرار دهد. این‌جاست که معنای عنوان این نوشتار روشن می‌شود: استحکام جای پای‌مان در منطقه رو به‌تحلیل‌رفتن است، و این برای کشوری که از هر سو مواجه با گرگ‌های درنده است، خبر خوبی نیست.

محمدجواد ظریف، در گفت‌وگوی طولانی کتاب «آقای سفیر»، یک‌جا اشاره‌ی مُجمَلی به این موضوع می‌کند که در سال‌های گذشته، ایران سرمایه‌گذاری سیاسی چندانی در افغانستان نکرده‌است، و در این کشور، اصطلاحاً در حال خرج‌کردن از جیب است، و ادامه می‌دهد که بنا به‌ملاحظات امنیتی، نمی‌تواند توضیح بیش‌تری بدهد، ولی اکنون روشن شده نگرانی او به‌جا بوده‌است، و نتیجه‌ی بی‌درایتی‌های گذشته، اکنون در حال مشاهده است؛ با این حال، بازی هم‌چنان ادامه دارد.

از مدتی پیش، و با نهایی‌شدن فرآیندهای حقوقی برجام، اجرای بخش‌های فنی آن آغاز شده‌است؛ بدین‌ترتیب، انتظار می‌رود با پذیرش محدودیت‌های هسته‌ای، سایر محدودیت‌های مهلک این سال‌ها، به‌زودی مرتفع شوند. این، در کنار مذاکره برای خاتمه‌بخشیدن به‌بحران سوریه، اصلی‌ترین برگ‌های برنده‌ی ایران، برای اعاده‌ی قدرت منطقه‌ای معهود خود است، که در این سال‌ها تضعیف شده‌است ـــ بازگشتی قدرت‌مندانه، و متناسب با «نرمش قهرمانانه».

بازی هنرمندانه میان دو جناح قدرت‌مند شرق و غرب، در جریان اجرای برجام، و حل‌وفصل بحران سوریه، چنان‌که سنت همیشگی سیاست‌ورزی ایرانی‌ست، می‌تواند کاری کند زمینه‌ی بازگشت به‌قدرت شایسته‌ی‌مان در منطقه فراهم شود. عدم‌تعادل گذرای فعلی، که احتمالاً بیش از هر چیز، ناشی از قریب‌الوقوع‌ بودن بازشدن مهارهای ایران، و در هراس از آن، به‌جهت ضرب‌شست‌نشان‌دادن، و کوشش برای محکم‌کاری موضع عربستان، در این آستانه‌ی حساس، از سوی این کشور صورت می‌گیرد، موضوعی غیر قابل مدیریت نخواهدبود؛ آن‌چه سیاست‌مداران جوان و نپخته‌ی سعودی باید به‌زودی خودشان را آماده‌ی رویارویی با آن کنند، بازشدن طناب‌های پیچیده‌ی تحریم از دست‌وپای ایران است، که خبر خوبی برای عربستان نخواهد بود؛ زیرا دیگر به آن‌ها اجازه نخواهد داد هرطور می‌خواهند رفتار کنند.