دستکاری آرا مشروع نیست، ولو با توجیه دینی

چکیده :هرگونه اعمال نفوذ از سوی هر شخصیت حقیقی یا حقوقی، دینی یا سیاسی، منافات با رعایت حق الناس دارد. لذا دخالت و یا اعمال نفوذ به «بهانه‌های سیاسی» و یا «توجیهات دینی نما» مردود است. باید، بستر سالم و وسیعی ترتیب داده شود تا آنان که اراده نامزدی دارند به این حق خود نائل گردند، و نیز چنان موقعیت مناسبی در مرحله اخذ آراء پیش‌بینی شود که «صاحبان حق» بتوانند در کمال امنیت و آرامش، حق خویش را، در برگزیدن «منتخبشان» اظهار نمایند....

حجت‌الاسلام‌والمسلمین هادی سروش، استاد حوزه علمیه قم، در روزنامه جمهوری اسلامی نوشت:

اهمیت و خصوصیات «حق الناس»

۱) در مورد «اهمیت حق الناس» در قرآن فرمود «ان ربک لبالمرصاد» (فجر/۱۴) و امام صادق (ع) در تبیین آیه شریفه فرمود: خدای متعال از کنار حق الناس، گذر نمی‌کند چون قسم یاد کرده از ظلم نگذرد. (کافی ۲/۴۴۳)

در «حق الناس» چون علاوه بر تضییع حق فرد، فرمان الهی هم زیر پا گذاشته شده شدت بیشتری از حیث معصیت و عواقب آن دارد: «حق الناس هو الذی اعظم من حق الله» (ر. ک: مصباح الهدی ۱۱/۳۴۸)

و: «حق الناس المقدم علی حق الله» (عروه الوثقی/ ۴۱۶)

و امام بزرگوار (ره) فتوا میدهد، اگر فردی بدهکار باشد، چون بدهکاری و حق الناس است، دیگر حج که حق‌الله است، بر او واجب نمی‌شود: «لاهمیه حق الناس من حق الله» (حاشیه عروه الوثقی/ ۷۱۲)

۲) در ضرورت رعایت موازین «حق الناس» بین افراد جامعه که دارای آئین یا سلیقه و گرایش‌های متفاوتی هستند، تفاوتی نیست. حقوق شهروندی یک غیرمسلمان مانند یک مسلمان باید مورد توجه باشد و سیره و دستورات ائمه اطهار (ع) بر این وزان صادر شده است.

امام صادق (ع) تصریح فرمود: که باید حقوق مخالفان استیفاء شود «ادّوا حقوقهم» (کافی ۲/۶۳۶ و، ر. ک: وسائل ۱۵/ ۶۶۳)

۳) در «حق الناس» فقط و فقط خود «ذی حق» صاحب اختیار است و همانطوری که فقط او می‌تواند احقاق حقش کند همو می‌تواند از حق خود بگذرد و در این راستا، مهم این است که حتی امام معصوم (ع) هم اختیار عبور از «حق الناس» ندارد چرا که در سطور قبل گذشت که بی‌اعتنائی به حق الناس ظلم است و ظلم با عصمت او هماهنگ نیست.

امام صادق (ع) در روایتی که به سند صحیح به ما رسیده فرمود: صاحب حق می‌تواند از حق خود بگذرد ولی امام نمی‌تواند حق الناس را ببخشد. «حق الناس فلا باس ان یعفی عنه، دون الامام». (کافی ۷/۲۵۲ – فقیه ۴/۷۳ – استبصار ۳/۲۳۲)

لذا در مورد نماز بر می‌ت، امام صادق (ع) فرمود: امام (ع) نمی‌تواند بر خلاف نظر اولیاء می‌ت، خود، اقامه نماز کند. (وسائل، ج۳ / ۱۱۴ حدیث ۴)

همه تحلیل فقهی در این عبارت بلند امام صادق (ع) است که، حق مردم فقط به خود ایشان باز می‌گردد و حق دخالتی برای کسی نیست، «الحق اذا کان لله فالواجب علی الامام اقامه و اذا کان للناس فهو للناس» (کافی ۷/۲۶۴ – تهذیب ۱۰/۴۴ – استبصار ۴/۲۱۶)

۴) در صورت تضیع «حق الناس»، برای ضایع‌کننده آن چیزی بنام «توبه و ندامتی» که جبران آن حق از دست رفته باشد، وجود ندارد. در نتیجه توبه در جریان «حق الناس» بی‌فائده است.

محقق اردبیلی تصریح کرده: «حق الناس لا یسقط بالتوبه» (زبده البیان/۶۶۴ر. ک: مسالک شهید ثانی ۴/۲۰۲ – لوامع مجلسی اول ۶/۶۷).

و مهم‌تر، «صاحب جواهر» می‌نویسد: اگر حقی تضیع شود با انابه و ناله به درگاه الهی هم نمی‌توان حق ضایع شده را جبران نمود. (ر. ک: جواهر ۴۱/۱۱۵).

و از این بالا‌تر، علامه طباطبائی با استفاده از آیات قرآن بهره می‌گیرد که: «کسی که حق الناس به عهده دارد مورد شفاعت شافعین هم قرار نمی‌گیرد» (المیزان ۲/۳۹۷).

ورود «حق الناس» به بخش «انتخابات و رای» حتی بر اساس دیدگاهی که رای شهروندان را «تزیینی» می‌پندارد هم قابل دفاع است، چرا که انتخابات دریک تعهّد حقوقی بنام قانون اساسی مورد پیمان طرفین (حاکمیت و مردم) قرار گرفته است و تضییع آن، علاوه بر پیمان شکنی، حقوق الناس را هم در بر خواهد داشت.

البته مبنای حضرت امام (ره) بر حضور مردم در صحنه است، که در این راستا «انتخابات و رای» یک «حق الناس» جدی و غیر قابل توجیه و انکارناپذیر خواهد بود. فرمود: «از خدا بترسید با ملت شوخی نکنید رای مردم را هیچ حساب نکنید…» (صحیفه ۸/۱۸۳)

چون: «میزان رای ملت است» (صحیفه ۸/۱۷۲)

خروجی این نوشتار با همه براهین مطرح شده، عبارت است از:

اولاً: هرگونه اعمال نفوذ از سوی هر شخصیت حقیقی یا حقوقی، دینی یا سیاسی، منافات با رعایت حق الناس دارد. لذا دخالت و یا اعمال نفوذ به «بهانه‌های سیاسی» و یا «توجیهات دینی نما» مردود است. «خدای تبارک تعالی به ما حق نداده است پیغمبر به ما حق نداده که ما به ملتمان یک چیزی را تحمیل بکنیم». (صحیفه ۱۱/۳۴)

و: «آرای ایشان معتبر است و لو بخلاف و به ضرر خودشان باشد، شما ولی آن‌ها نیستید». (صحیفه ۹/۳۰۴)

ثانیا: باید، بستر سالم و وسیعی ترتیب داده شود تا آنان که اراده نامزدی دارند به این حق خود نائل گردند، و نیز چنان موقعیت مناسبی در مرحله اخذ آراء پیش‌بینی شود که «صاحبان حق» بتوانند در کمال امنیت و آرامش، حق خویش را، در برگزیدن «منتخبشان» اظهار نمایند.

و ثالثا: مجریان و ناظران باید ‌‌نهایت «احتیاط» را در شمارش و انعکاس «امانت مردم» مبذول دارند چرا که در جریان «رای مردم» جای هیچ گونه «توجیه» و یا وعده به خود که «توبه» می‌کنم و یا انشاء‌الله فلانی «شفاعتم» می‌کند، نیست که نیست. جواب همه این پندارهای باطل این است که: «ما للظالمین من انصار» (بقره/۲۷۰)