پیام مبعث، اختیار یا اجبار؟

چکیده :متأسفانه عده‌ای فکر می کنند که هدایت مردم باید از روی اجبار باشد و به این بهانه مانع از آزادی آنان می شوند درحالی که خداوند اصرار حتی رسولش را نسبت به مسلمان شدن بعضی اشخاص مورد نکوهش قرار می دهد و می فرماید: " إِنَّكَ لَا تَهْدِي مَنْ أَحْبَبْتَ ": "ای پیامبر تو نمی‌توانی كسی را كه تو بخواهی هدایت نمائی (و او را به ایمان، یعنی سرمنزل مقصود و مطلوب انسان برسانی)....

زهرا ربانی املشی

إنما بعثت لاتمَم مکارم الاخلاق

پیغمبر خاتم(ص) هدف از رسالت خود را مکارم اخلاق ذکر میکند: «انما بعثت لا تمم مکارم الاخلاق» و این دعوت را مستدل، و متناسب با ظرفیت‌ و قابلیت افراد و البته با تکیه بر تزکیه و آموزش صورت میدهد تا افراد با اختیار و اراده خود آن را بپذیرند چرا که رفتار اخلاق مداری در صورت اختیاری بودن معنا پیدا می‌کند؛ اختیاری که از معرفت و ‌آگاهی منشأ گرفته و به ایمان و اعتقاد منجر میشود یعنی در اسلام پشتوانه اصلی اخلاق ایمان به خداست. و در حکومت اسلام هم سیاست و هم اخلاق از دین منشأ می گیرند.

سیاست در اسلام که عین دیانت است باید بر پایه فضایل و مکارم اخلاق و ارزشهای اسلامی و انسانی استوار باشد و حاکمان و سیاستمداران اسلامی، حاملان اخلاق و متعهد به آن گردند.

از آنجا که حاکمیت بر انسان و جامعه انسانی، فقط مخصوص خداوند است در حکومتهایی که اداره امور کشور و رسیدگی به مسائل جامعه، مطابق دستورات و قوانین اسلام است، هیچ فرد یا گروهی شایستگی حاکمیت مطلق بر انسان را ندارد. وظایف این حکومتها ایجاد عدالت و رفع ستم، اجرای احکام اسلام، تزکیه و تعلیم، مساوات در برابر قانون و ایجاد استقلال در تمامی زمینه‌های فرهنگی، سیاسی، اقتصادی است.

از دید امام علی(ع)، که همه مؤلفه‌های تشکیل دهنده سیاستش، از قرآن و سنت پیامبر(ص) الهام گرفته شده و عملاً به اصول اخلاقی آن پایبند بودند، عدالت مهمترین رکن سیاست است لذا حضرت تمام توان خویش را برای مبارزه با بی‌عدالتی به کار بردند تا آنجا که ایشان را شهید راه عدالت می دانند: “قتل فی محراب عبادته لشده عدله”.

سیاستی که حضرت آن را معرفی می کند و بر پایه عدالت استوار است و در سه چیز خلاصه میشود:”سیاسه العدل ثلاثه: لین فی حزم ، و استقصاء فی عدل و افضال فی قصد”:

نرمی کردن و درشتی ننمودن با مردم، تلاش برای احقاق حقوق مردم و احسان ﺑﻪ ﻣﺮدم.

و بدین گونه است که می بینیم، در سیاستگزاری حضرت، هدف اصلی سعادت و خواست مردم است. حاکمان باید آن چنان باشند که مردم راضی باشند نه اینکه مردم آن باشند که حاکمان می خواهند.

انسان موجودی دارای اختیار و مسئول و پاسخگوی اعمال خود است پس باید آزاد باشد تا بتواند نقشه زندگانی خود را متناسب با توان خود طراحی کرده و به کمالات برسد.

متأسفانه عده‌ای فکر می کنند که هدایت مردم باید از روی اجبار باشد و به این بهانه مانع از آزادی آنان می شوند درحالی که خداوند اصرار حتی رسولش را نسبت به مسلمان شدن بعضی اشخاص مورد نکوهش قرار می دهد و می فرماید: ” إِنَّکَ لَا تَهْدِی مَنْ أَحْبَبْتَ “: “ای پیامبر تو نمی‌توانی کسی را که تو بخواهی هدایت نمائی (و او را به ایمان، یعنی سرمنزل مقصود و مطلوب انسان برسانی).

شهید مطهری در مقام تعریف آزادی می نویسد: “آزادی یعنی جلو راه موجود زنده را نگیرند، پیش رویش مانع ایجاد نکنند. بشر باید در اجتماع از ناحیه سایر افراد اجتماع، آزادی داشته باشد، دیگران مانعی در راه رشد و تکامل او نباشند، او را محبوس نکنند، به حالت یک زندانی در نیاورند که جلوی فعالیتش گرفته شود، دیگران او را استثمار نکنند، استخدام نکنند، استعباد نکنند، یعنی تمام قوای فکری و جسمی او را در جهت منافع خودشان به کار نگیرند”( گفتارهای معنوی ، ۱۳ ۱۴).

امید است در ایام مبعث پیامبر رحمت و به تأسی از حکومت آن حضرت، به مسئله آزادی بیشتر توجه شود و انتخاب و اختیار جانشین اجبار و اکراه گردد.

منبع: جرس