حسین (ع) به مثابه راه

چکیده :با تمام محبت، با تمام دلسوزی به سراغ آن گروهی که از صمیم دل یا حسین یا حسین می گویند، می رویم و می گوییم: برادر و خواهر باصفا، حسین حسینت را با صمیمت بگو، اما زمینه انسانیت این کار، «آگاهی» است، کمی هوشیاری است، مبادا حسین حسین گفتنت در راه ضد حسین مورد استثمار و بهره کشی قرار گیرد. ...

 متن  سخنرانی منتشر نشده ای از شهید آیت الله دکتربهشتی

می گویند: شما “یا حسین یا حسین” این مردم را که از صمیم قلب در این ایام “حسین حسین” می گویند، بی ارزش می دانید؟ می گویم هرگز، باارزش است. دروغ می دانید؟ هرگز، بیشتر کسانی را که من می شناسم در آن ایام با سوز جگر ی”ا حسین یا حسین “می گویند، راستی یا حسین می گویند. من شکی در این ندارم. اما می گویم به این اکتفا نکنیم. این را حد نصاب ندانید، این را غیر قابل انتقاد ندانیم. درست مانند عاطفه پاک آن مادری که بچه ها را لوس و ننر بار می آورد. عاطفه است، راستی هم عاطفه است. اما در حد نصاب نیست! قابل انتقاد هست! زیان بخش هست! هیچ منافاتی ندارد.

من تعجب می کنم از دسته ای که یک بامشان دو هوا دارد، سؤال است که چرا تعجب می کنی؟ چون بام های ما عموماً دو هوا و چند هوا دارد! زمانی در برابر آینه تمام نمای حقیقت قرار می گیرم، تعجب می کنم. ولی وقتی سراغ واقعیت ها می آیم حق با شماست، تعجبی ندارد. وقتی کسانی را که علی علی می گویند و دهان آن ها کف می کند و بی حال می شوند را می بینند از آن ها انتقاد می کنند. می گویند: آقا اگر تو راستی علی دوست هستی، چرا چنین و چرا چنان می کنی؟! اما همان ها وقتی به یا حسین یا حسین برخورد می کنند اصلاً یادشان می رود. این جا دیگر از ضابطه های انتقادی خبری نیست و حال آن که ضابطه های حق و حقیقت عام و کلی است، شامل همه است. همه آن هایی که با صمیمیت یا حسین یا حسین می گویند و همه آن هایی که با صمیمیت یا علی یا علی می گویند، در این صمیمیت شکی نیست و بر این که ازاین نظر و مطلب باید حقش شناخته شود تردیدی نیست. در این هم شکی نیست که ولایت علی(ع) و اهل بیت پیغمبر (ص) ممکن است درست مانند مهرِ آن مادرِ دلسوزِ، بچه را لوس و نُنُر تربیت کند، در این حالت با همه پاکی اش مضر است و ممکن است مانند عاطفه و مهر مادرِ هوشمند روشن بین درآید،درآن موقع است که هم سخت و هم مفیداست وهم پرارزش.

سؤال می کنند: آیا واقعاً همه افرادی که در کشورهای بودایی پای مجسمه بودا نیایش می کنند، گریه و زاری و کرنش می کنند، این عمل ها و نیایش ها مگر از صمیم قلب آن ها نیست؟ مگر از صمیم جان شان ریشه نگرفته است؟ ولی آیا طبق منطق اسلام، صِرف این که این نیایش از صمیم قلب برمی خیزد، کافی است که بگویید پس بودایی را هم به راه خود بگذار؟ از بودایی پایین تر را فرض کنید، مگر آن ها که پای بت ها در عصر پیغمبر(ص) به گریه و زاری و نیایش می نشستند و برمی خاستند، مگرهمه دروغ بوده است؟ آیا بیشتر آن ها از صمیم قلب نیایش نمی کردند؟ طلب حاجت نمی کردند؟ آیا به دروغ بت می پرستیدند؟ پس صرف این که کاری از روی اخلاص انجام شود، کافی نیست؛ بلکه ارزش یابی با ضابطه های اسلام، قرآن، با ضابطه هایی که خود پیغمبر، خود مولا امیرالمؤمنین(ع) و سیدالشهدا(ع) در اختیار ما قرار گذاشته اند، باید صورت بگیرد.

با تمام محبت، با تمام دلسوزی به سراغ آن گروهی که از صمیم دل یا حسین یا حسین می گویند، می رویم و می گوییم: برادر و خواهر باصفا، حسین حسینت را با صمیمت بگو، اما زمینه انسانیت این کار، «آگاهی» است، کمی هوشیاری است، مبادا حسین حسین گفتنت در راه ضد حسین مورد استثمار و بهره کشی قرار گیرد. ببینیم حسینی که به عشقش می گرییم و به راستی می گرییم، به عشقش ضجه می کنیم و به راستی ضجه می کنیم، به عشقش پول خرج می کنیم و به راستی خرج می کنیم. (آن هایی که برای خودنمایی خرج می کنند، انسان با آن ها طرف بشود ارزش ندارد، آن ها منافق اند. ما فعلاً آن ها را می گوییم که در آن ها خلوص و صفایی است) بگو این حسین چرا کربلا آمد؟ و چرا کشته شد؟

از گذشته به زمان حال بیا، آینده را هم نگاه کن، سرگذشت زنده مولای مان حسین(ع) را به دقت مطالعه کن، ببین چه شد که حسین(ع) مدینه را پشت سر گذاشت و به مکه آمد؟ در آن روزهایی که همه مسلمان ها به سمت مکه، برای مراسم حج هجوم آوردند، در روز هفتم به جای این که به سمت عرفات کوچ کند،به سمت کوفه حرکت می کند، چرا؟ این چراها را مطالعه کن، از زبان چه کسی؟ از زبان دین، یا از زبان تاریخ نقادی شده، تصدیق شده یا اگر زبان تاریخ تصدیق شده در اختیارت نیست، یک کتاب این طور می گوید و کتاب دیگر چیز دیگری می گوید، هر دو هم اثر محققان عالیقدر است، هردو را مطالعه کن. اگرحقیقت برای تو روشن نشد، سراغ قرآن برو.

مگر بی خود بود که پیغمبر(ص) و جانشین به حقش علی(ع) فرمودند و تأکید کردند: هر وقت فتنه های گمراه کننده، راه حق و حقیقت را بر شما همچون تاریکی شب، مشتبه کرد«علیکم بالقرآن»، سراغ قرآن بروید و ببینید قرآن چه می گوید؟ این قرآن هدایت است و در چنین مواردی اصل است و حق را از باطل جدا می کند.

بیا حسین(ع) را با محک قرآن، با ملاک ها و ضابطه های قرآن مطالعه کن. ببین چگونه می تواند باشد! بعد هر جای این تاریخ که هماهنگ با قرآن بود، برایت روشنگر خواهد بود و هر جا را که دیدی پشتوانه قرآنی ندارد، از اعتبار ساقط کن. حالا ببینید یک بحث از نهضت حسینی را که با قرآن هماهنگ است و از قرآن پشتوانه دارد نقل می کنم، حضرت همواره اثبات می فرمود: شماری، اگر که با زبان شان نپرسند، با نگاه هایشان می پرسند که چه منظوری از این حرکت داشتید؟ خود امام(ع) در پاسخ این سؤال توضیحاتی می دهد، بعضی جاها به صورت خصوصی برای یک نفر بیان می کند، بعضی جاها به چند نفر از نزدیکان، بعضی جاها عمومی است. من از جواب های خصوصی صرف نظر می کنم و سراغ توضیحات عمومی می روم.

در سیره امام(ع)، نویسندگان مکرر و متعدد نقل کرده اند که امام(ع) در توضیح حرکتش فرمود:

ای مردم با ایمان! امروز می بینم حق پایمال می شود، باطل حکومت می کند. با معروف مبارزه می شود، از منکر حمایت می شود، طرفداران حق پایمال می شوند، خودفروختگان به باطل تشویق می شوند، در چنین شرایطی یک انسان باایمان متعهد نمی تواند آرام بگیرد و به جهاد، تلاش و کوشش در راه خدا کشیده می شود، چون باایمان و متعصب است. این ایمان برایش دلخوش کن نیست؛ بلکه ایمان برایش راه زندگی است. مگر نه این است که پیغمبر(ص) فرموده است: در چنین شرایطی بیکار نشستن و دست روی دست گذاشتن گناهی بس بزرگ است. مگر نه این است که قرآن کریم در صدها آیه، بی تفاوت ماندن در چنین شرایطی را گناهی بزرگ می شمارد؟

ای مردم! من خود دیدم و ما خود دیدیم مردان پاک و مجاهد، انسان های باایمانی را که ایمان برایشان سخت تعهدآور بود دستگاه پلید معاویه از خانه و کاشانه بیرون شان کشید، به سوی شام برد، در آن جا تهدیدشان کرد که از حقگویی و حمایت از حق دست بردارید. آن ها تحت تأثیر این تهدید قرار نگرفتند، دستگاه پلید معاویه این ها را نابود کرد و به نابود کردنشان اکتفا نکرد، در افکار عمومی آن ها را لگدمال کرد، مردان پاکی چون حجر بن عدی و عمرو بن حر {حمق}، سیدان و شیعیان خالص مولا(ع) به دست عمال معاویه در کنار پایتخت حکومت اسلامی آن روز، سر به نیست شدند. آیا نمی نگرید در چنین شرایطی این سعادتمندان چگونه شهید شدند.

جالب این است که درست آن طور که سیدالشهدا(ع) در چند جمله بیان فرموده بود، دستگاه معاویه کسانی را که پیرامون این حکومت پلید به نام مسلمان و با شعارهای اسلامی دین و دنیای شان را می فروختند، در افکار عمومی، مسلمان ممتاز و درجه یک معرفی می کرد و مردان و زنان مسلمانی را که دین تا اعماق جان شان نفوذ کرده بود، نه از مرگ، نه از شکنجه، نه از زندان و نه از هیچ رنج و محرومیت دیگر می ترسیدند، آن ها را به عنوان کسانی که گرایش های ضد اسلامی و مذهبی دارند معرفی می کرد!

آیا امام(ع) می توانست در چنین شرایطی که مؤمنان خالص -که ایمان و اسلام برایشان مکتب است- به صورت کسانی که گرایش های ضد اسلام دارند، معرفی می شدند و با چنین مرزبندی، انحراف افکار عمومی مسلمانان از حقیقت تابناک ایمانی صورت می گرفت و در مقابل، یک مشت تجلیات توخالی و درون تُهی به نام مذهب مورد تجلیل قرار می گرفت، در چنین شرایطی امام حسین فرزند دلبند پیغمبر، فرزند علی و فاطمه ـ سلام الله علیهم اجمعین ـ چگونه می توانست بی تفاوت بماند؟

نه امام حسن بی تفاوت می ماند، نه امام حسین، نه موسی بن جعفر، نه امام رضا، نه حضرت جواد، نه حضرت عسکری، نه حضرت صادق ـ سلام الله علیهم اجمعین ـ همه این ها می کوشیدند با در نظر گرفتن حدود و امکانات زمان شان در برابر این کج روی ها بی تفاوت نمانند. چرا؟ برای این که این ها دین و ایمان شان برایشان مکتب سعادت آور بود نه دلخوش کننده.

وقتی علی(ع) در دل شب در مناجاتش با خدا ضجه می زند، خطاب می کند، خداوندا! این بنده تو اگر از او خطا و گناهی سر زده است، با چه رویی در روز رستاخیز به سوی تو آید! ای شیعه علی از این مناجات علی(ع) چه می فهمی؟ از این می فهمیم که با ذکر یاعلی و یاحسین گفتن، حساب تمام تعهدها واریز می شود؟ از این می فهمی که با همین محبت خالص و مخلصانه اما بدون عمل، بدون این که توأم با عمل به واجبات و اجتناب از محرمات، توبه از گناه و توبه از مسامحه و سهل انگاری در ادای وظیفه باشد، بدون این که همراه با این ها باشد، آیا می توانی در راه نجات قرار گیری؟

حسین(ع) سفینه نجات است بله که سفینه نجات است. اما کدام حسین؟ هر کس بر این سفینه سوار شود، به سوی نجات می رود، اما باید سوار شود، مثل اهل بیت(ع) و پیشوایان پاک از اهل بیت پیغمبر، مانند کشتی نوح است. هر کس در آن سوار شود نجات می یابد و هر کس از آن دوری جوید، غرق می شود اما سوار شدن چیست؟ دوری گزیدن چیست؟

اگر در آن زمان هم آژانس مسافرتی وجود داشت و بلیت مسافرت با کشتی نوح را می فروختند و بعضی روی عشق و علاقه به سوار شدن این کشتی می رفتند با قیمت های گزاف، این بلیت را می خریدند، اما نمی رفتند و سوار نمی شدند، آیا باز هم نجات پیدا می کردند؟ معلوم است که صرف علاقه و پول خرج کردن تنها و بلیت خریدن برای نجات کافی نیست بلکه باید سوار شد، شیعه علی بودن یک وقت به معنای فقط بلیت خریدن است، با بلیت خریدن گمان نمی کنم کسی برنده باشد اما گاهی به معنای دنبال علی رفتن است.

ما فقط می خواهیم این کلمه تشیع (که کلمه ای عربی و به معنای دنباله روی است)، توخالی نشود، در مورد ولایت هم چنین است. یکی از عیب های این کلمات عربی برای ما مردمی که عرب زبان نیستیم همین است که به آسانی می شود آن را توخالی کرد. چون ریشه کلمه را غالباً نمی دانیم. ولی این که علاجش آسان است،لازم نیست ما فوری کلمات عربی را عوض کنیم بلکه روشنگری می کنیم، به همه کسانی که نَفَس مان به آن ها می رسد، معنای دقیق این کلمات را بگوییم، آقا تشیع یعنی پیروی ودنباله روی.

اکنون من با صراحت و قاطعیت می گویم هر کس دنباله رو علی(ع) است، نجات پیدا می کند، هیچ شکی هم در این ندارم. همچنین کلمه ولایت یعنی هم پیمانی، هر کس هم پیمان علی(ع) و حسین(ع) است نجات پیدا می کند، من شکی در این ندارم.

عاشورای حسین(ع) را زنده نگه دارید، زنده ای که تحریف نشده باشد، در برخوردمان با مردمی که با خلوص نیت اما بدون هوشیاری کارهایی می کنند، با محبت برخورد کنیم، بیدارشان کنیم، بگوییم، برادر و خواهر مسلمان! ای برادرِ حسین(ع) دوست! ای خواهرِ حسین(ع) دوست! اگردوست حسین(ع) هستی درست دوستی کن، این دوستی را با هم پیمانی با ولایت همراه کن، با دنباله روی و تشیع همراه کن تا برای خودت و جامعه ات سرچشمه سعادت شود.

این ها را با محبت روشن کنیم، پرخاش نکنیم. لااقل در این دوره از حرکتشان هیچ لازم نیست پرخاش کنیم، با چهره ای گشاده، زبانی آرام و منطق روشن با آن ها روبه رو شوید، تماس بگیرید، از آن ها بخواهید این محبت باصفا، این… این کوشش ها، این مغزها را در مسیری صحیح به کار اندازند. آن هایی هم که حسین(ع) برایشان یکسان است، عزاداری حسین(ع) برایشان دکان است. یا دکانِ روزی است، یا دکان جاه و جلال و شکوه و جبروت، کاری کنید تا اول روشن شوند و اگر باز به کارهای شان ادامه دادند، آن وقت چه باید کرد.

ولی به هرحال در شرایط کنونی وظیفه برادران و خواهرانی که به راستی عشق حسین(ع) در دل آن ها موج می زند، به راستی ولایت علی(ع) در جان آن ها خانه گرفته، عشق ولایتی که با ایمان به حسین(ع) و ایمان به خدا به هم پیوسته است و از هم جدا نیست و همه در یک راه قرار دارد، یکی از وظایف آن ها این است که یک دو نفر یا یک گروه کوچک را با منطقی روشن با اهداف عاشورا آشنا کنند.

عصر ما عصر روشنگری است، نمی گویم عصر کارهای دیگر و تلاش های دیگر نیست، ولی روشنگری، در مراحل نخستین و اساسی کوشش های یک مسلمان قرار دارد. من گاهی حتی از بعضی رفقای خیلی دوست داشتنی خودم دیده ام که کیفیت برخوردشان با کسانی که با آن ها هم عقیده نیستند، در همان مرحله اول آن ها را زده کرده است، اشتباه نکنید! شما باید در برخورد اولیه منطقی باشید تا آن ها را به حسین(ع)، به مولا(ع) نزدیک تر کنید. آن ها را به خدا نزدیک تر کنید. نزدیکی به حسین(ع) واقعی و علی(ع) واقعی، خود به خود نزدیکی به خدا است. چون این ها راهی جز راه خدا ندارند. بکوشید تا اسلام، دین، تشیع، ولایت، حسین دوستی، عزاداری، همه این ها، به راستی «راه» باشد، تعهد بیاورد، مسیر مشخص کند تا دیگر از آن ها به عنوان افیون جامعه نام برده نشود.

من امشب چه بگویم درباره امام حسین(ع) و چه بگویم درباره آن مردان برجسته ای که در رکابش بودند؟!

در سفری که توفیق داشتم به تربت پاک حسین(ع) و شهدای دیگر تشرف پیدا کنم، در برابر آن جایی که به عنوان قبور شهدا در حرم حسین(ع) است، ایستاده بودم، در زیارت آن ها بخصوص در گفتن یک جمله خیلی تکان خوردم، آن جمله این است: «یا لیتنا کُنّا معکم فَنَفُوزَ فوزاً عظیماً»؛ (ای پاک بازان راه خدا، ای کاش ما هم با شما بودیم تا به سعادت بزرگ می رسیدیم.) می دانید چرا؟ موقع خواندن این جمله تکان می خوردم، حالا هم تکان می خورم، چون من خودم را در شرایط آن زمان می گذارم، می بینم یاران حسین(ع) از بزرگ ترین نعمت خدا برخوردار بودند، می دانید بزرگ ترین نعمت برای آدمی که در دلش احساس تعهد و وظیفه کند، چیست؟ نعمت دستیابی بر رهبر قابل اعتماد است.

یاران حسین(ع) چه نعمتی از این بالاتر می توانستند داشته باشند که می فهمیدند دنباله رو پیشوایی چون امام حسین(ع) هستند که به خودش، به راهش، به رهبری اش هیچ شک و تردیدی نداشتند.

اما پذیرش چنین امام و پیشوایی در آن شرایط بحرانی، نصیب همه کس نمی شود. آن ها که نامه های پی در پی به مکه فرستادند، امام حسین(ع) را به کوفه دعوت کردند، آن ها هم در نامه های شان نوشتند: ای فرزند رسول خدا! بیا، ما همه چیز داریم، شهری آباد، باغ هایی پر میوه، باصفا، زندگی پر رونق؛ اما یک چیز کم داریم، امام، پیشوا و رهبر نداریم. بیا امام، پیشوا و رهبر ما باش. آن ها پیشوا و امام را می خواستند. اما وقتی حسین(ع) آمد و اوضاع دگرگون شد و نماینده حکومت جبار یزید تمام راه ها را بر نهضت حسینی بست، وسوسه ها آمد و آن ها را از چنین امامی دور کرد.

اکنون می دانید چرا وقتی در برابر تربت پاک شهدا می ایستیم عرض می کنیم: «یا لیتنا کنّا معکم فَنَفُوزَ فوزاً عظیما»؟ چون از یک طرف به نعمت بزرگ، یعنی وجود امام، پیشوا و رهبری که تا پیوستگی به خدا، مقام و منزلت بیت وحی خدا قابل اعتماد است، دسترسی داشتند. و همین طور این لیاقت را می بینیم که چطور این انسان های پاک لیاقت داشتند به دنبال چنین امامی بروند؟! همان طورکه مکرر شنیده اید این لیاقت به صورت خاص در یک انسان موفق دیگر در روز عاشورا و در آن شرایط سهمگین روی آورد و او، حربن یزید ریاحی است.

انسان در شرایط حُر باشد و از آن توفیق بهره مند شود، خیلی است. او یک سرباز ساده نیست، یک افسر و فرمانده است، نخستین مأموریت برای جلوگیری از آمدن امام(ع) به کوفه به او داده شده است. این مأموریت که با نجابت هم همراه است، انجام گرفت. کاروان حسینی را به سرزمین کربلا آورده است. از این به بعد هم دیگر مسئولیت فرماندهی بر دوش او نیست، کار دست دیگری است. این بار رهبری جنگ یا بر دوش عمربن سعد است یا بر دوش شمر بن ذی الجوشن، اما او افسر است، در آن صحنه کارزار ایستاده و می اندیشد، ببینید این جاست که عاطفه با اندیشه همراه می شود. به این صحنه می نگرد، در این میدان چه چیزهایی مقابل هم ایستاده اند، چه کسانی رودر روی هم ایستاده اند؟ چه کسانی با هم پیکار می کنند؟ من که حربن یزید ریاحی هستم به چه نام به این میدان آمده ام؟ به این کارزار آمده ام؟ با خود فکر می کند به چه حساب آمده ام؟ با خود فکر می کند و به نتیجه می رسد.

این فکرها برای عمر بن سعد هم هست، حتی در برخی از مراحلی که در تاریخ از قول او نقل می شود، این فکرها بر عمربن سعد به صورتی بارزتر هم آمده است، باید هم این طور باشد، چون عمربن سعدبن ابی وقاص است، پدر او از سرداران سپاهیان اسلام است، اگرچه در زمان مولا(ع) بی طرفی را انتخاب کرد، که آن هم در جای خودش گناهی بود. ولی بالاخره از خانواده ای است که در تاریخ اسلام نقش دارند. اما او به کدام سو کشیده شد؟ حرّ به کدام سو می اندیشد و به یک نتیجه روشن می رسد. که باید به صف حسین(ع) بپیوندد؟ چه موقع؟ در لحظاتی که امید پیروزی برای یک افسر آشنا به فنون جنگ و مبارزه، امری موهوم نمی تواند باشد و پیوستن به حسین(ع) یعنی کشته شدن و شهادت با افتخار چیست؟ افتخار یعنی با روسفیدی در درگاه خدا حاضر شدن. حساب خدا که بیاید، دیگر افتخارات زیر پا می رود. پس هر دو یکی است.

از امام نقل می کنند، در این لحظه حساس فرمود: «اِن لم یَکُنْ لکم دینٌ، فَکُونوا أحراراً فی دُنیاکم.» اگر دین ندارید لااقل در دنیای تان آزادمرد باشید. حر به این نتیجه می رسد که باید به سوی امام حسین(ع) بیاید، حالا همه ما در ذهن خودمان آمدن حر را تصور کنیم، هیچ شائبه و نکته تاریکی در فکر، قلب و جان حُر باقی نمانده است، به جز یک نکته که می گوید: ای کاش من پیش از این که راه را بر حسین می بستم به این فکر می افتادم. این گناه بزرگ که مانع شد حسین(ع) به راه سومی که خودش انتخاب کرده بود برود، در نظرش به صورت یک نقطه شک باقی مانده است. با خودش می گوید: این مشکل را هم پیش امام و پیشوایم می برم. ببینم امامم درباره این شک چه می گوید؟! به سوی خیمه های حسین(ع) می تازد، اطرافیان خیال می کنند او افسر مهاجم است، اما او علامت می دهد که من به سوی شما آمده ام و قصد جنگ ندارم، می آید در برابر امام حسین(ع) می ایستد، چون یک شیعه مخلص، به عنوان یک موالی مخلص، کسی که ولایت تشیع در او زنده و تابناک است. از امام و پیشوایش سؤال می کند: ای حسین بن علی! من آمده ام اما سؤالی دارم: آیا این آمدن من، این توبه من از راه باطل به حق، قبول است؟ آیا دیر نشده است؟ آن امام و پیشوای بزرگ حر را نوازش می کند، به او اطمینان می دهد که دیر نشده! باز هم به وقت آمدی، باز هم به موقع توبه کرده ای.

توبه صحیح حتی در آخرین لحظات زندگی از نظر اسلام قبول است. اما توبه صحیح فقط این گونه است. توبه حر توبه ای است که در آخرین لحظات زندگی او روی داده است، اما توبه ای صحیح است چون واقعاً عوض شده است. واقعاً راهش را عوض کرده است. می آید سراغ امام حسین(ع)، امام به او اطمینان می دهد که ای حر! توبه تو قبول است. حالا ما در برابر تربت پاک حربن یزید ریاحی با تمام خلوص و صفا می ایستیم و می گوییم: «السّلام علی الحسین و علی اولاد الحسین و علی اصحاب الحسین» و با کمال صمیمیت به این یاران پاک باز می گوییم: «یا لیتنا کنّا معکم فَنَفُوزَ فوزاً عظیما».

منبع: ایران