بدا به حال عیب جویان و پرده دران

چکیده :روحيه تجسس همانگونه كه از بيماري بدبيني و سوءظن الهام مي گيرد، پديده شوم ومخرب غيبت و بدگويي را به عنوان نتيجه منجر مي گردد. زيرا كساني كه مراقب زندگي ديگران هستند و گاه چيزي را مشاهده كنند و بنا بر تفسير خود آن راجرم و عيب تلقي نمايند نمي توانند آن را كتمان كنند و براي اين و آن بازگو نسازند....

کلمه- گروه معارف:

خودشناسی یکی از پایه های تکامل روحی است. تعالیم اسلام مؤید این نکته است که هر فردی می خواهد آلودگی های روحی و نقایص اخلاقی خود را برطرف سازد ابتدا بایستی چهره باطنی خود را از نزدیک در آئینه خودشناسی به تماشا بنشیند، تا بتواند با شناخت ریشه رذایل در روح و روان خود آنها را قطع نماید.

خودشناسی از نظر دانشمندان علم اخلاق و روانشناسی به قدری اهمیت دارد که می گویند: کسی که می خواهد کدورت ها و سیاهی های رذایل را از آئینه وجودش بزداید و از آثار و تبعات منفی آن نجات یابد بایستی در مقاطع مختلف بلکه همه روزه هنگامی که غوغای زندگی به سکوت و خاموشی می گراید، نتیجه و علل اعمال خود را در همان روز مرور کند و هرچه را ناشایست یافت ترک و هرچه را بجا و شایسته دید تقویت کند.

امیرالمؤمنین علی (ع) می فرماید: «بر هر خردمندی لازم است که عیوب فردی، فکری، اخلاقی و معاشرتی خود را دقیقاً بررسی کند و آنها را در سینه خود ضبط نماید و یا روی کاغذی بنویسد و سپس کوشش کند که آنها را ریشه کن سازد.»

گروهی از عیب جویان درحالی که خود دارای عیوب و نقایص اخلاقی بسیاری هستند، به دنبال لغزش های دیگران رفته و پرده از عیوب و لغزش های آنان برمی دارند. این دسته از نقل عیوب دیگران در مجالس و محافل لذت می برند و با این کار احساس حقارت خود را تسکین می دهند. گاهی هم غرور و خودخواهی و حس جاه طلبی انگیزه عیب جویی می شود و انسان زبان به بدگویی مردم می گشاید.

عیب جویی با هرانگیزه ای صورت گرفته باشد در نتایج شوم و وخیم آن تأثیری ندارد. بدگویی و غرض ورزی و عیب دیگران را نقل کردن صفا و صمیمیت را از بین می برد. دوستی و صداقت را به بی مهری و گاهی دشمنی بدل می کند و به جو اخوت و برادری لطمه جبران ناپذیری وارد می سازد. امام باقر (ع) دراین مورد می فرماید: «بزرگترین عیب برای انسان این است که عیب دیگران را با کنجکاوی به دست آورد، حال آن که خود نیز همان عیب را داشته باشد ولی آن را حس نکند.»

گروه عیب جو، اگر نیرویی را که در راه بدگویی و سرزنش دیگران به کار می برند دراصلاح خود به کار می بردند وبه جای عیوب مردم شناسی به خودشناسی می پرداختند چه بسا به سعادت نزدیکتر بودند. اینجاست که به ارزش حدیثی که از معصوم نقل است پی می بریم که فرموده اند: هرکس در عیوب دیگران کنجکاوی کند، بهتر است که نخست معایب خود را مورد بررسی قرار دهد.

افراد عیب جو هرگز قابل معاشرت نیستند. زیرا رازهای زندگی و اسرار باطنی انسان را آشکار می سازند و هیچ همنشینی از زیان مصاحبت آنان در امان نیست. برهمین اساس امیرمؤمنان علی (ع) معاشرت با این گروه را نهی کرده و می فرماید: «از معاشرت با عیب جویان بپرهیزید زیرا هیچ کس از ضرر آنان در امان نمی ماند.»

برخی عیب جویی را انتقاد نامیده و با این پوشش به عیب جویی و سرزنش دیگران می پردازند، و حال آن که انتقاد دارای روح راهنمایی و خیرخواهی بوده و از سرزنش و کشف اسرار برای دیگران به دور است.

انتقاد با لحن نصیحت همراه است و هدف انتقادکننده نجات فرد از تیره روزی و بدبختی است نه پرده دری و هتک حرمت. به هرحال، عیب جویی و تجسس در احوال شخصی افراد برای یافتن عیب و نقص از نظر مکتب اسلام یکی از رذایل محسوب شده و ممنوع است و براین اساس قرآن کریم در سوره حجرات می فرماید: «به یکدیگر طعنه مزنید و عیب جویی نکنید» و یا در سوره همزه با لحن عتاب می فرماید: «بدا به حال عیب جوی هرزه زبان».

تجسس در امور دیگران ممنوع

یکی از اصول اخلاق اسلامی که لازم است همه مسلمانان بدان پایبند باشند و عدول از آن گناه بزرگی محسوب شود عدم تجسس در زندگی دیگران است، گناهی که امروزه رواج دارد و به آن دامن هم زده می شود.

اساساً جان ومال و آبروی هر انسانی محترم است و در یک جامعه اسلامی به طریق اولی بایستی جان و مال و آبرو و حیثیت مسلمانان را حرمت نهاد ومتعرض آنها نشد. اصولاً امنیت هر جامعه ای در گرو رعایت این حرمت هاست. براین اساس آئین انسان ساز اسلام جان و مال و آبروی مسلمانان را محترم شمرده وهرگونه تجاوز به آنها را حرام و گناه کبیره دانسته است. دایره مشمول این رعایت تا بدانجا کشیده شده است که حتی در عالم فکر و خیال هم نمی توان به مسلمانان بدگمان شد و او را متهم کرد و حریم شخصیت او را با ناپاکی ها آلود و درمورد او داوری بد کرد، به عبارت دیگر بایستی به حدود امنیت جانی، مالی و حیثیتی مسلمانان مورد چهارمی را هم افزود و آن امنیت پنداری است به این معنا که در عالم خیال و پندار هم بایستی امنیت حیثیتی افراد جامعه اسلامی را رعایت کرد. قرآن کریم به صراحت در این مورد دستور اجتناب از شک و بدگمانی نسبت به آحاد جامعه داده و آن را «اثم» و گناه بزرگ شمرده است. پیامبر اکرم (ص) در یکی از بیانات شیوای خود به هر چهارمورد رعایتهای اخلاقی اشاره نموده و فرموده است: «خداوند، تجاوز به خون، مال و آبروی مسلمانان راحرام نموده و هرگز اجازه نداده است که کسی به یک فرد مسلمان بدگمان شود و حتی در ذهن و فکرخود به او نسبت ناروا بدهد.»ریشه این تجاوز و گناه بزرگ در بدبینی و سوءظن است که این خود نیز از یک بیماری خطرناک روحی حکایت دارد. فرد بدبین و دارای سوءظن مسلماً فرد سالم و متعادلی نیست و از یک ناهنجاری روحی رنج می برد.

بدبینی آفت بزرگی است که منطق انسانی ایجاد ارتباط با آحاد جامعه را مخدوش می کند ومتأسفانه از بیماریهای مسری و آلوده کننده است.این عادت منفی زمینه ساز تجسس و جست وجو در زندگی و معاشرت دیگران است. قرآن کریم صفت تجسس و جست وجو در زندگی دیگران را نکوهش کرده و صریحاً آن را ممنوع کرده است.

روحیه تجسس همانگونه که از بیماری بدبینی و سوءظن الهام می گیرد، پدیده شوم ومخرب غیبت و بدگویی را به عنوان نتیجه منجر می گردد. زیرا کسانی که مراقب زندگی دیگران هستند و گاه چیزی را مشاهده کنند و بنا بر تفسیر خود آن راجرم و عیب تلقی نمایند نمی توانند آن را کتمان کنند و برای این و آن بازگو نسازند.

بنابراین سه رذیله بدبینی، تجسس و غیبت در پیوند با هم یک زنجیره را تشکیل می دهند و امنیت جامعه را با مخاطره مواجه می سازند.

لازمه اخوت و برادری اسلامی که دین مبین اسلام مروج آن است پرهیز از این گناهان و طرد مرتکبین آنهاست. پیشوای بزرگ ما امام صادق (ع) می فرماید: «دورترین حالات انسان از خدا این است که آدمی با کسی طرح دوستی بریزد و در این بین، لغزشهای وی را برای اینکه روزی او را مفتضح سازد به خاطر بسپارد.»

چنانکه ملاحظه می کنید، امام صادق (ع) در تقبیح این گناه آن را دورترین حالت از خداوند برمی شمرد و پیامبر رحمت، رسول گرامی اسلام (ص) با نفی مسلمان حقیقی بودن چنین افرادی می فرماید: ای کسانی که به زبان مؤمن هستید و در دل ایمان ندارید، مسلمانان را بد می گویید و از عیوب مخفی آنان تجسس و کنجکاوی مکنید.با وجود این تعالیم و صراحتهای بسیاری به تقبیح آن چگونه عده ای به اینگونه گناهان بزرگ آشکار مبادرت می کنند و ای بسا آن را در راستای وظایف ایمان و مسلمانان خود برمی شمرند و در سطح عمومی عرض و آبروی کسی را می برند.