ادب مرد و دولت او

چکیده :زیستن در دنیای تو در توی سیاست، فرهنگ و دانش سخت است و جانکاه مگر آن‌که لطف خداوند سینه‌ها را گشاده‌تر کند و دیده‌ها را باز‌تر. به گمانم دکتر حبیبی توانست از این لطف خداوند به مدد سرمایه بزرگی که از ایمان و ادب داشت، برخوردار شود. درباره اندیشه و کار او می‌توان از زوایای گوناگون نوشت اما از این «ادب» او به آسانی نمی‌شود گذشت. شاید مناسب باشد که در سوگ او هم از زبان شیرین و قلم دلنشین دوست دیرین‌اش «گل‌آقا» در این‌باره برای او مرثیه‌ای بسازیم آن‌جا که کاریکاتور دکتر حبیبی به این سرمشق او مزین است که «ادبِ مرد به زِ دولت اوست» و چه کسی است که مشق‌های نا‌نوشته این ایام را باز نخوانده باشد که «ادبِ مرد به زِ دولت اوست»....

هادی خانیکی

تشییع سنگین و حزین دکتر حسن حبیبی از بنیاد ایران‌شناسی رویه دیگری از زندگی او بود؛ زمینه‌ای برای بازخوانی سطوح و سطوری از تاریخ انقلاب. همه آن‌ها که آمده بودند در جایی از سه ساحت زندگی او که به تعبیر خودش «جامعه، فرهنگ و سیاست» بود، ایامی را با او به سر کرده بودند. خواندن دکتر حبیبی در هر یک از این سه ساحت گفته‌ها و نا‌گفته‌های فراوان دارد. دکتر حبیبی کم‌تر خاطره گفت و از آن کم‌تر خاطرات نوشت، به رغم آن‌که گفتنی‌ها و شنیدنی‌های بسیار داشت. نسل فرهنگی و سیاسی ایران بیش‌تر او را در نخستین سال‌های دهه ۵۰ با ترجمه کتاب «دیالکتیک یا سیر جدالی در جامعه‌شناسی» گورویچ و «افضل‌الجهاد» عمار اوزگان شناخت.

اولی زمینه‌ای بود برای اندیشیدن درباره مسائل معرفتی روز در داخل و دومی ‌برانگیزاننده‌ای برای مبارزه سیاسی در خارج از کشور. البته نسل‌های پیش از این نیز به تعبیر خود او حسب حال یک دانشجوی کهنسال را در مبارزه‌های سیاسی ِ دهه‌های ۳۰ و ۴۰ دانشگاه تهران از یاد نبرده‌اند. حبیبی «حقوق‌دان- سیاست‌ورز» که از آستانه انقلاب با تدوین «نخستین پیش‌نویس قانون اساسی» و عضویت در شورای انقلاب شهرتی بیشتر یافت، سطح دیگری از حیات اجتماعی و سیاسی کسی است که از عرصه دانش و فرهنگ نیز غایب نشده است. پس از این حبیبی «سیاست‌مدار و دانشمند» را در صحنه‌های گوناگون اجرایی کشور می‌توان حاضر دید. حیات اجرایی او در سه قوه و حضور موثرش در همه دولت‌های پس از انقلاب- منهای دولت‌های نهم و دهم- داشته‌ها و دشواری‌های زندگی توامانِ «دانش‌ورانه و سیاست‌مدارانه» را در گذار‌های گوناگون این ایام نشان می‌دهد. دکتر حبیبی در جایگاه‌های حقوقی که داشت به حقوق اساسی مردم پایبند ماند و در هر جایگاه اجرایی که نشست حرمت و حق اصحاب اندیشه و علم را از یاد نبرد.

«دکتر حبیبی سیاست‌مدار و دانشمند» از این پس بیش‌تر چهره‌ای «دولت‌مرد» دارد اما با کارنامه درخشانی از اخلاق دولت‌مردی، یعنی فروتنی، ادب، مدارا و دوری از دروغ و ریا. او همواره اصرار داشت که دروغ نگوید حتی در آن‌جا که هر راستی را نمی‌توانست بگوید. از زندگی آمیخته به قدرت و ثروت و منزلت پیوسته فاصله می‌گرفت ولی در نزدیکی با نخبگان و فرودستان همیشه در کار کاهش فاصله‌ها بود.

زیستن در دنیای تو در توی سیاست، فرهنگ و دانش سخت است و جانکاه مگر آن‌که لطف خداوند سینه‌ها را گشاده‌تر کند و دیده‌ها را باز‌تر. به گمانم دکتر حبیبی توانست از این لطف خداوند به مدد سرمایه بزرگی که از ایمان و ادب داشت، برخوردار شود. درباره اندیشه و کار او می‌توان از زوایای گوناگون نوشت اما از این «ادب» او به آسانی نمی‌شود گذشت. شاید مناسب باشد که در سوگ او هم از زبان شیرین و قلم دلنشین دوست دیرین‌اش «گل‌آقا» در این‌باره برای او مرثیه‌ای بسازیم آن‌جا که کاریکاتور دکتر حبیبی به این سرمشق او مزین است که «ادبِ مرد به زِ دولت اوست» و چه کسی است که مشق‌های نا‌نوشته این ایام را باز نخوانده باشد که «ادبِ مرد به زِ دولت اوست».

منبع: روزنامه بهار