سنت نبوی زیست اخلاقی

چکیده :به هر حال او هم انسان است و حب رسول خدا در دلش وجود دارد. اين نگاه انساني در سراسر سيره پيامبر(ص) موج مي‌زند. متاسفانه جهان اسلام (البته من با نظام‌هاي حاكم سياسي بر جهان اسلام كاري ندارم) از نظر اخلاقي و پيروي از اخلاقيات پيامبر(ص) در نقطه بسيار پاييني قرار دارد. در واقع جهان اسلام در ضعف اخلاقي به سر مي‌برد. امروزه متاسفانه دو تفسير افراطي از اسلام وجود دارد. بزرگ‌ترين آفت پس از حمله مغول در جهان اسلام اين است كه دين به دست كساني برسد كه از آن هيچ چيزي نمي‌دانند. بنابراين، معتقدم كه بايد با نگاه جوهري به سيره پيامبر(ص) بنگريم. ميراث اخلاقي پيامبر(ص) آنقدر عظيم و غني است كه مي‌تواند نه‌تنها دستگير ما مسلمانان در اين بحران اخلاقي باشد كه به كار جهانيان نيز بيايد....

صادق آئینه‌وند

سیره‌یی که از پیامبر (ص) به دست ما رسیده بیشتر از طریق حاکمان و فرمانروایان وقت گردآوری شده است. متاسفانه پژوهش درستی درباره سیره پیامبر (ص) صورت نگرفته است. به طوری که سیره یک‌بار به گونه شفاهی نقل شده، دوباره از طریق استماع به شکل کتبی در آمده و سپس، آن صورت کتبی تنقیح شده است. بنابراین مشکلات زیادی در کتاب‌های سیره‌یی ما وجود دارد. با توجه به آنکه بیشتر سیره‌های ما در زمان امویان و عباسیان نگارش یافته است، باید ببینیم که چگونه می‌توانیم، اصل سیره پیامبر (ص) را از تفسیرها و برداشت‌های اموی و عباسی جدا کنیم؟ مشکل دیگر مربوط به بررسی منابع مختلف است. از طرفی هم باید یک نظریه دقیق برای فهم و تفسیر متن پیدا کنیم. این‌ دو تلقی افراطی نسبت به تاریخ وجود دارد و بر این پایه، گروهی می‌کوشند تا شیوه زیست گذشته را در حال بیابند و زنده کنند و گروهی نیز برعکس، تلاش دارند تا مقتضیات حال را بر گذشته، تحمیل کنند بنابراین سنت نبوی هم گرفتار این دو نگاه است. برای نمونه، هم‌اکنون بسیاری از مسلمانان از تمدن اسلامی همان چیزی را مراد می‌کنند که در قرن اول هجری در دوران خلفای راشدین پدیده آمده است. البته این عده، ممکن است از ابزارها و روش‌های روز هم استفاده کنند، اما همچنان در خیال عصر اول اسلامی مانده‌اند. با این وصف، به نظرم می‌رسد که زیست اخلاقی ما (مسلمانان) در دست‌اندازهای تفسیرهای حاکمانه اموی، راشدی و عباسی از سنت نبوی گم شده است. در واقع ما در متنی قرار گرفته‌ایم که قادر به تفسیر درستی از آن نیستیم. پس چگونه باید آن را معنا کنیم؟ آن چیزی که از سیره نبوی می‌فهمم این است که پیامبر (ص) انسانی به تمام معنا اخلاقی‌ است. در سیره نبوی، مقام یک انسان عابد، زاهد و نمازشب‌خوان، (مقام) همان انسانی است که خالصانه برای سیر کردن یک گرسنه تلاش می‌کند. در نزد پیامبر (ص) اجر هر دوی اینها یکسان است. آنچه در سیره اخلاقی پیامبر (ص) می‌بینیم، این است که هیچ مرزی بین این صفات وجود ندارد.

پس، ما به تفسیر دیگری از سیره نبوی نیازمندیم. تمام تفسیرهایی که از سیره پیامبر (ص) داریم، حاکمیتی هستند. در واقع تفسیرهایی که به درد مردم بخورد، تا حالا منتشر نشده است، یعنی مردم نبودند که سیره بنویسند. لذا طبق ذائقه مردم، سیره‌ها نوشته نشده‌اند. مردم نیز باید تفسیر خود را از سیره پیامبر (ص) ارائه بدهند؛ چرا که همه عشق رسول خدا، مردم بود. یکی از ویژگی‌های پیامبر (ص) در همین راستا، این بود که ایشان به دنبال تمایز با دیگران (مردم) نبود. وقتی سیره او را بررسی می‌کنیم، متوجه می‌شویم که این انسان (پیامبر) با عطوفت، محبت، رحمت، اقتدار، عزت و عظمت هیچ گاه نمی‌خواهد خود را از دیگران متمایز کند. این ویژگی خاص انبیاست. پیامبر(ص) نمی‌خواست بین پیروانش انگشت نما باشد. همچنین، پیامبر (ص) می‌گفت که حتی اگر کسی به گناهی آلوده شد، او را مورد لعن و تمسخر قرار ندهید. بگویید که خدا از تقصیر او در گذرد.

به هر حال او هم انسان است و حب رسول خدا در دلش وجود دارد. این نگاه انسانی در سراسر سیره پیامبر(ص) موج می‌زند. متاسفانه جهان اسلام (البته من با نظام‌های حاکم سیاسی بر جهان اسلام کاری ندارم) از نظر اخلاقی و پیروی از اخلاقیات پیامبر(ص) در نقطه بسیار پایینی قرار دارد. در واقع جهان اسلام در ضعف اخلاقی به سر می‌برد. امروزه متاسفانه دو تفسیر افراطی از اسلام وجود دارد. بزرگ‌ترین آفت پس از حمله مغول در جهان اسلام این است که دین به دست کسانی برسد که از آن هیچ چیزی نمی‌دانند.
بنابراین، معتقدم که باید با نگاه جوهری به سیره پیامبر(ص) بنگریم. میراث اخلاقی پیامبر(ص) آنقدر عظیم و غنی است که می‌تواند نه‌تنها دستگیر ما مسلمانان در این بحران اخلاقی باشد که به کار جهانیان نیز بیاید.