از دین باید درست و مؤدبانه دفاع کرد

چکیده :ممكن است كسي موضع حقي داشته باشد و از حق دفاع كند، اما روش و شيوه‌اي نامناسب در پيش بگيرد و سفيهانه و نابخردانه برخورد كند و همين روش نادرست او به موضع حق او نيز لطمه بزند. ادبيات عالمان بزرگ ما نياز به اصلاحات جدي دارد. هرگز اين زيبنده نيست كه يك عالم طراز اول شيعه درباره سران اديان یا مذاهب ديگر الفاظ زشت و درشت به كار برد. به كار بردن الفاظ نادرست در ميان ائمه جمعه و خطبا و واعظان به امري متعارف تبديل شده است. ما بايد حتي درباره ملحدان با ادبيات زيبا سخن بگوييم و تنها انديشه‌ انان را با استدلال محكم نقد و يا رد كنيم. سنت و سيره ائمه اطهار اين بوده و حتي مخالفان، آنان را به چنين چيزي مي‌شناخته‌اند. ...

عبدالرحیم سلیمانی

امام علی ابن محمد النقی الهادی (ع) می‌فرماید: «ان الظالم الحالم یکاد ان یعفی علی ظلمه بحلمه، و ان المحق السفیه یکاد ان یطفی نور حقه بسفهه؛ همانا ستمکار بردبار چه بسا که به وسیله حلم و بردباری‌اش از ستمش گذشت شود، و کسی که بر حق است اما نابخرد است چه بسا که به واسطه نابخردی و سفاهت خود نور حق خویش را خاموش کند» (تحف العقول، کوتاه سخنان امام هادی(ع)).

بیان حق و تبلیغ دین و معنویت روش‌ها و راهکارهای خاص خود را دارد، به گونه‌ای که در پیش گرفتن راه و روش نادرست نه تنها انسان‌ها را جذب حقیقت و معنویت نمی‌کند، بلکه باعث دوری آنان می‌گردد. حقیقت و معنویت با عمق جان انسان‌ها سروکار دارد و نه با بدن و حواس ظاهری آنان. ایجاد تحول در عمق جان و وجود انسان‌ها با هر ابزاری ممکن نیست و بلکه ابزار بسیار ظریفی را می‌طلبد که بتواند به اعماق وجود آنان نفوذ و رسوخ کند تا بتواند تحولی عمیق و درونی ایجاد کند. خشونت، بد زبانی، تندی و … هرگز ابزار مناسبی برای بیان حقیقت و معنویت نیستند و حتی اگر بتوانند بدن و ظاهر و حواس ظاهری انسان‌ها را متحول سازند، در درون جان و عمق وجود آنان نفرت ایجاد می‌کنند و به جای نزدیکی به حق و معنویت، باعث دوری و گریز می‌شوند.

خداوند تعالی در آیه‌ای شکوهمند به زیبایی هر چه تمام‌تر بر این نکته تاکید می‌ورزد که باید در تبلیغ دین و بیان حقیقت روشی درست را در پیش گرفت: «با حکمت و اندرز نیکو به راه پروردگارت دعوت کن و با آنان با شیوه‌ای که نیکوتر است مجادله نمای» (نحل/۱۲۵). خداوند تعالی در جای دیگر پس از اینکه به انبیای خود موسی و هارون (ع) بیان حقیقت برای همه مردم را تکلیف می‌کند و می‌گوید: «تو و برادرت آیات و معجزات مرا برای مردم ببرید و در یاد کردن من سستی مکنید»، می‌گوید: « به سوی فرعون بروید که او به سرکشی برخاسته، و با او به نرمی سخن بگویید، شاید که پند پذیرد یا بترسد» (طله/۴۲-۴۴). و باز علت همه موفقیت پیامبرش را نرمخویی و خوشرویی و انتخاب روشی مناسب می‌شمارد و می‌فرماید: «پس به برکت رحمت الهی با آنان نرمخو و مهربان شدی، و اگر تند خو و سختدل بودی قطعا از پیرامون تو پراکنده می‌شدند» (آل عمران/۱۵۹).

این پیام واضح و روشن قرآن مجید است که هر کس می‌خواهد از حق و دین و معنویت دفاع کند موظف است که از روشی درست استفاده کند والا در واقع به جای دفاع از آن با آن مبارزه کرده و به آن لطمه زده است. این پیام روشن را امام هادی(ع) در حدیث فوق به شکلی دیگر بیان کرده است. آن حضرت می‌فرماید که ممکن است که ظالم غاصبی، روشی درست در پیش بگیرد و با بردباری و حلم برخورد کند و از خشونت و تندی پرهیز کند وهمین باعث شود که ظلم و ستم او نادیده گرفته شود. ممکن است حاکمی به صورتی درست روی کار نیامده باشد و در حقیقت حکومت او غصبی و در نتیجه ظالمانه باشد، اما در برخورد با مردم خود و دیگران روشی مناسب و درست را در پیش بگیرد و مردم ظلم و غصب او را نادیده بگیرند. اما در سوی دیگر ممکن است کسی موضع حقی داشته باشد و از حق دفاع کند، اما روش و شیوه‌ای نامناسب در پیش بگیرد و سفیهانه و نابخردانه برخورد کند و همین روش نادرست او به موضع حق او نیز لطمه بزند و باعث شود که دیگران به حقانیت موضعش توجه نکنند یا آن را باطل بینگارند.

اما باید با کمال تأسف بیان کنیم که اگر مطلوب متون دینی ما چنین چیزی است، جامعه ما نیاز به تحولی عظیم و عمیق دارد. حتی ادبیات عالمان بزرگ ما نیاز به اصلاحات جدی دارد. هرگز این زیبنده نیست که یک عالم طراز اول شیعه درباره سران ادیان یا مذاهب دیگر الفاظ زشت و درشت به کار برد. به کار بردن الفاظ نادرست در میان ائمه جمعه و خطبا و واعظان به امری متعارف تبدیل شده است. ما باید حتی درباره ملحدان با ادبیات زیبا سخن بگوییم و تنها اندیشه‌ انان را با استدلال محکم نقد و یا رد کنیم. سنت و سیره ائمه اطهار این بوده و حتی مخالفان، آنان را به چنین چیزی می‌شناخته‌اند.

عالمان دین باید در مقابل کسانی که مدعی ارائه و تبلیغ مذهب و دفاع از آن هتسند ولی روشی نفرت‌انگیز در پیش گرفته‌اند موضع بگیرند. شبکه‌ای ماهواره‌ای به نام اهل بیت(ع) تشکیل می‌شود و مجری آن در لباس روحانیت بدترین و زشت ترین و نفرت‌انگیزترین الفاظ را بکار می‌برد و در برنامه زنده زشت‌ترین حرکات را انجام می‌دهد. لطمه‌ای که این فرد و این شبکه به مذهب وارد می‌کند قطعا و مسلما بیش از لطمه آن کشیش ناشناخته یا آن کاریکاتوریست است که به ساحت قدسی قرآن یا پیامبر(ص) جسارت می‌کند. اما عجیب و شگفت این است که عالمان و مراجع تقلید در برابر این اعمال ناشایست موضع نمی‌گیرند و حتی مرجع تقلیدی که این مجری از او دفاع می‌کند و او را به عنوان مرجعی که باید از او تقلید کرد معرفی می‌کند، موضعی نمی‌گیرد! حرکات و سخنان این مجری، که فحاشی و سخنان رکیک برای او کاری متعارف و عادی است، غیر از بدنام کردن مذهب چیزی در پی ندارد.

سیاستمداران و دولتمردان ما نیز گاهی از ادبیات مناسب و شایسته برخوردار نیستند و گاهی در رابطه با مخالفان یا منتقدان خود و نیز دولتمردان کشورهای دیگر از الفاظی بسیار ناشایست استفاده می‌کنند. ادبیات نادرست به گونه‌ای همه موضع‌گیریهای سیاسی ما را در بر گرفته است . نباید جهانیان تنها کلمه «مرگ بر … » را از ملت ما بشنوند. فاجعه بارتر اینکه این الفاظ را از خانه ملت و از زبان کسانی که خود را نماینده مردم می‌دانند می‌شنویم.

به هر حال حرکات و سخنان نادرست و برخوردهای ناشایست هر چند در دفاع از دین و حقیقت و معنویت صورت گیرد، قطعا زیانبار است و به این امر لطمه می‌زند. بیان دین و معنویت و تبلیغ آن و دفاع از آن حتما باید با روشی درست و پسندیده صورت گیرد و روش‌های نادرست و نابخردانه غیر از زیان و ضرر چیز دیگری در پی ندارد. بهترین تبلیغ از دین این است که ما با اعمال و اخلاق نیکوی خود جهانیان و نیز جوانان خود را جذب کنیم، چرا که به ما گفته شده است: «کونوا دعاه الناس بغیر السنتکم» مردم را با غیر زبان‌هایتان دعوت کنید. هرگز لازم نیست، بلکه شاید مضر باشد، که دولتمردان ما برای مثال در سازمان ملل سخنرانی خود را با «الهم عجل لولیک الفرج و …»‌آغاز کنند که البته نتیجه‌اش این می‌شود که محمد مرسی، رئیس جمهور مصر، سخنرانی خود را در تهران با شعارهای مذهبی‌ای آغاز کند که شاید خوشایند برخی نباشد. به هر حال این شعارها نیست که باعث تبلیغ و ترویج دین و مذهب می‌شود، بلکه اعمال و برخوردها و روش‌های پسندیده و نیکوست که دین و مذهب را نزد جهانیان نیکو جلوه می‌دهد.