زلزله و جامعه مدنی

چکیده :شاید مهم ترین مساله نمایان تر شدن ناکار آمدی و بحران مشروعیت حکومت از یک سو و روشن شدن نقش و توان افراد و نهاد های مردمی از سوی دیگر باشد... باید بازگردیم به نیروهای فعال جامعه مدنی که با مسئولیت شناسی و انسان دوستی به یاری هموطنان شتافتند و به دستاوردهای بزرگ نایل آمدند و بر سرمایه اجتماعی که در اختیار دارند، افزودند و اکنون نوبت پاسداشت آن است که با نقد منصفانه و به اشتراک گذاشتن تجربه ها و پیشنهادها صورت گیرد....

کلمه – محمدرئوف صالحیان:

زلزله نه چندان شدید آذربایجان، آسیب های فراوانی وارد کرد و به کشته و زخمی شدن تعدادی از آنها منجر شد. فاجعه ای که ابعاد آن در بسیاری از ساکنان این مناطق به ویژه نخبگان و فعالانی که شاخص های توسعه ای نواحی مختلف را پایش می کنند و نسبت به افت جایگاه این استان ها نسبت به قبل از انقلاب اسلامی هشدار می دادند روشن و قابل پیش بینی بود؛ چرا که نامناسب بودن زیرساخت ها، فرسودگی و نامقاوم بودن بناها و… در صورت بروز چنین اتفاقی (با شدت کمتر یا بیشتر) آن ها را نگران می کرد. در این میان لختی و تعلل دستگاه های اجرایی، تبلیغاتی و نیز مسئولان عالی رتبه نظام بحث های پردامنه ای به وجود آورد. موضوعاتی که کنکاش در آن ها تجربه ارزشمندی برای جنبش مدنی ایران خواهد بود. و شاید مهم ترین مساله نمایان تر شدن ناکار آمدی و بحران مشروعیت حکومت از یک سو و روشن شدن نقش و توان افراد و نهاد های مردمی از سوی دیگر باشد؛ در توضیح این ادعا مروری اجمالی بر عمل کنندگان و دستاوردهای آنان ضروری است:

یادآور می شوم دستگاه های مسئول در خدمت رسانی عبارتند از:

– وزارت کشور (ستاد حوادث غیر مترقبه و بلایای طبیعی)،

– هلال احمر،

– نیروهای نظامی و انتظامی (به ویژه سپاه پاسداران)،

– کمیته امداد،

– صدا و سیما،

– سازمان تبلیغات اسلامی و …

سازمان ها و نهادهایی که اختیارات گسترده ای دارند و علاوه بر بودجه های مصوب سالیانه امکان بسیج نیرو، دریافت کمک های داخلی و خارجی و به کارگیری توان سایر مراکز دولتی و حکومتی را نیز دارند.

اینها مستقیم و یا غیرمستقیم تحت مدیریت تشکیلات رهبری (به جز وزارت کشور) قرار دارند و تعامل ارگانیک آنها (از پاسگاه های نیروی انتظامی تا عالی ترین مقامات) با هم و با مجموعه وزارتخانه ها برای ارائه خدمات امدادی قابل قبول الزامی است.

تأکید می کنم که خدمات قابل قبول و نه مطلوب، برای آن که از مسیر انصاف خارج نشوم. مجموعاً عملکرد این سازمان ها در فاجعه اخیر حکایت از اختلال جدی است و همگان (هواداران، منتقدان و مخالفان حکومت) اذعان دارند که نتوانسته اند از عهده مسئولیت ذاتی خود برآیند. رسانه های نزدیک به حاکمیت از هزینه شدن رهبری برای این ناکارآمدی سخن می گویند و نمایندگان مجلس بر تعمد دولتیان و نه سهل انگاری آنها تکیه می کنند.

تردیدی نیست که در بروز این وضعیت، اعتماد به این نهادها که مستقیماً نشات گرفته از رابطه متقابل حکومت و مردم است، نقش بسزایی دارد. اعتمادی که به زعم سردمداران در بقای حکومت نقشی تعیین کننده داشته و شاخص بسیار حائز اهمیتی است؛ مبنای چنین باور و نگاهی به حوادث و اتفاقات دوره پهلوی بازمی گردد؛ آنان معتقدند که سقوط سلطنت پهلوی در زلزله طبس به وقوع پیوست و سرداری بیان می کند حکومت (جمهوری) اسلامی در عمل با جلب اعتماد عمومی و دریافت کمک های مردمی و ارائه مناسب آنها به آسیب دیدگان به محک تجربه آمد و نیز دست بالا داشتن جریان های اسلامی به ویژه روحانیت در این عرصه روشن شد؛ و از همه مهمتر در این اردو اعتماد به نفسی شکل گرفت که غلبه بر مشکلات پیش رو را آسان کرد. براساس این رویکرد و تجربه، روحانیون نظارت و اداره این گونه حوادث را جدی تر از سایر امور در دست گرفتند و نسبت به رویدادها و تحرکات آن حساسیت بیشتری نشان دادند؛ تعیین آیت الله صدوقی به عنوان نماینده امام در حوادث بعد از انقلاب و نقش برجسته ای که ایفا کردند گواه صادق این مدعا است.

باری بر پایه چنین تحلیل و رویکردی است که مسئولان انتقاد به عملکرد و ناکارآمدی در این حوزه را بسیار جدی می دانند و به نظر نویسنده پس از غافلگیری با اقدامات شتابزده و نه چندان سنجیده درصدد غلبه بر چالشی که در فضای مجازی ایجاد شد برآمدند و با مشابه سازی ورزشکاران، هنرمندان، روحانیون مستقل، دانشگاهیان، روشنفکران، کارگران، صاحبان سرمایه و… با نقشی که آنها در چنین حوادثی قبل از انقلاب ایفا کرده اند، درصدد محدودسازی و کارشکنی پیدا و پنهان آنان برآمدند و ابایی از اینکه شماری از کمک کنندگان بازداشت و یا حسابشان مسدود شود، ندارند.

باید بازگردیم به نیروهای فعال جامعه مدنی که با مسئولیت شناسی و انسان دوستی به یاری هموطنان شتافتند و به دستاوردهای بزرگ نایل آمدند و بر سرمایه اجتماعی که در اختیار دارند، افزودند و اکنون نوبت پاسداشت آن است که با نقد منصفانه و به اشتراک گذاشتن تجربه ها و پیشنهادها صورت گیرد، که از همه آنها مهمتر ارائه گزارش شفاف به ملت خواهد بود.

درود بر آزادمردان و شیرزنانی که افتخار آفریدند…