فتوای امام علی(ع) و منسوبین مسئولان

چکیده :در انتها امیدواریم که مسئولان کشور که مدعی پیروی از امیرالمومنین(ع) هستند، به این فتوای مولا عمل کرده امکانان و فرصت‌ها را حق همه آحاد مملکت دانسته و آن را بر اساس شایستگی بین آنان توزیع کنند و دست آقازاده‌ها، اقوام و آشنایان و دوستان و هم مسلکان نزدیک را از مقدرات مملکت کوتاه کنند و حتی اگر یکی از نزدیکان آنان شایستگی هم داشته باشد دیگران را بر او ترجیح دهند تا اتهام قبیله‌گرایی و فساد دامنگیر خود آنان نشود، و پاسخی در محضر خدا داشته...

محمد نصر اصفهانی‎

بحث داغ این روزها، استخدام وابستگان مسئولان به جای بازنشستگان است. فتوای امیرالمومنین(ع) در این مورد کجا و عملکرد مسئولان ما کجاست! ایشان در عهدنامه به مالک اشتر نکات بسیار جالب و احتمالاً عجیبی را برای مسئولان گوشزد کرده‌اند:

۱- امام ابتدا روانشناسی اجتماعی مسئولان رده‌های بالای کشور را مطرح می‌کنند که غالباً با نشستن بر اریکه قدرت، احساس قدرت همراه با طمع به آنان دست می‌دهد. حضرت هشدار می‌دهد که این احساس و تصور آنان اشتباه است و زمامداری هیچ حق ویژه‌ای برای او در آنچه همه در آن مساوی هستند ایجاد نمی‌کند و باعث نمی‌شود نزدیکان او در کسب مدیریت‌ها اولویت پیدا کنند.

مدیر سیاسی کشور با تک تک افراد جامعه در استفاده از منافع، امکانان و فرصت‌های حکومتی هیچ تفاوتی با دیگر اقشار جامعه ندارد: إِیَّاکَ وَ اَلاِسْتِئْثَارَ بِمَا اَلنَّاسُ فِیهِ أُسْوَهٌ یعنی ای مالک تو را نسبت به اولویت دادن به خود در استفاده از آنچه که مردم در آن برابر هستند هشدار می‌دهم. ایثار یعنی دیگران را بر خود ترجیح دادن ولی استیثار برعکس است یعنی خود را بر دیگران ترجیح دادن در چیزی.

پس به نحو کلی مسئولان رده بالای حکومت باید بدانند که آنان با دیگر مردم در استفاده از فرصت‌های شغلی و بیت‌المال هیچ تفاوتی ندارند و اگر خود را در بهره برداری از آن بر دیگر افراد جامعه ترجیح دادند به لحاظ انسانی رفتاری غیر اخلاقی مرتکب شده و به لحاظ شرعی کاری حرام انجام داده و آن استفاده غاصبانه و حرام است و او ضامن تک تک افراد جامعه است.

۲- پس از آن امام به آفات و آسیب‌هایی که اطرافیان حاکمان و زمامداران به کشور وارد می‌کنند پرداخته است. به نظر امام طبیعی است که هر یک از آنان دوستان و نزدیکانی داشته باشند. آنان به محض اینکه بشنوند تو زمام امور را به دست گرفته‌ای طمعشان شعله ور شده و به آنها حس مالکیت نسبت به کشور دست می‌دهد و برای تصاحب امکانات و فرصت‌های حاصل از حاکمیت با یکدیگر مسابقه می‌دهد. از نظر امام روانشناسی اجتماعی که از ابتدا یا به مرور در آنها حاصل می‌شود بیانگر سه مشخصه است: ۱- آنان اهل استئثار و رانت خوار هستند. ۲- احساس برتری دارند. ۳- در عرصه اقتصاد بی‌انصاف هستند: «فِیهِمُ اِسْتِئْثَارٌ وَ تَطَاوُلٌ وَ قِلَّهُ إِنْصَافٍ فِی مُعَامَلَهٍ.»

۳- طبیعت روانی مسئولان مملکتی نه تنها به آنان اجازه برخورد با نزدیکان و فامیل و آشنایان خود را نمی‌دهد بلکه اگر از دستشان بیاید به بهانه صله رحم خود را موظف به یاری و همراهی آنان می‌دانند. غافل از اینکه قاعده اخلاقی صله رحم در عرصه قدرت و سیاست جاری نیست، چنانکه امیرالمومنین به برادر خود عقیل هم چنین اجازه‌ای نداد بلکه در این عرصه گویی قطع رحم وظیفه است.

۴- امام روش جلوگیری اساسی از فساد اطرافیان را این دانسته است که امکانات و فرصت‌های حکومتی در اختیار آنان قرار نگیرد به همین جهت می‌فرمایند: نباید به آنان زمینی تعلق گیرد، که به سبب نزدیکیش به حکومت پیمانى ببندد که صاحبان زمینهاى مجاورشان را در سهمى که از آب دارند یا کارى که باید به اشتراک انجام دهند، متضرر سازد و بخواهند بار زحمت خود را بر دوش دیگران اندازد: «وَ لاَ تُقْطِعَنَّ لِأَحَدٍ مِنْ حَاشِیَتِکَ وَ حَامَّتِکَ قَطِیعَهً وَ لاَ یَطْمَعَنَّ مِنْکَ فِی اِعْتِقَادِ عُقْدَهٍ تَضُرُّ بِمَنْ یَلِیهَا مِنَ اَلنَّاسِ فِی شِرْبٍ أَوْ عَمَلٍ مُشْتَرَکٍ یَحْمِلُونَ مَئُونَتَهُ عَلَى غَیْرِهِمْ»

پیامبر اکرم بیت المال را بر بنی‌هاشم حرام کرد. برخی از بنی هاشم که می‌خواستند با جمع آوری زکات به سهم کارگزاران مالیاتی از بیت المال دست پیدا کنند ولی با شدت برخورد پیامبر روبرو شدند و حضرت آن را هم برای آنان حرام کرد. این شیوه کم و بیش در عصر خلفا معمول بود و عمر مانع از خروج قریش از مکه برای سوء استفاده از موقعیشان شد. گاه نیمی از اموال بزرگان نزدیک حکومت را به نفع بیت المال ضبط می‌کرد. با جانشینی پسرش مخالف بود. این شیوه در زمان عثمان لغو شد و نزدیکان خلیفه مسلمین به چپاول بیت المال مشغول شدند و منصب‌های حکومتی را بین خود تقسیم کردند.

۵- اگر مسئولان به این روش عمل نکردند، لذت و گوارایى، نصیب اطرافیان مدیران ارشد می‌شود و ننگ آن در دنیا و آخرت بهره رهبران می‌گردد. خصوصاً آنان که به نام اخلاق و دین و پیروی از علی(ع) بر مردم حکومت می‌کنند: «فَیَکُونَ مَهْنَأُ ذَلِکَ لَهُمْ دُونَکَ وَ عَیْبُهُ عَلَیْکَ فِی اَلدُّنْیَا وَ اَلْآخِرَهِ.»

در انتها امیدواریم که مسئولان کشور که مدعی پیروی از امیرالمومنین(ع) هستند، به این فتوای مولا عمل کرده امکانان و فرصت‌ها را حق همه آحاد مملکت دانسته و آن را بر اساس شایستگی بین آنان توزیع کنند و دست آقازاده‌ها، اقوام و آشنایان و دوستان و هم مسلکان نزدیک را از مقدرات مملکت کوتاه کنند و حتی اگر یکی از نزدیکان آنان شایستگی هم داشته باشد دیگران را بر او ترجیح دهند تا اتهام قبیله‌گرایی و فساد دامنگیر خود آنان نشود، و پاسخی در محضر خدا داشته باشند.