دیپلماسی ایدئولوژیک

چکیده :همانطور که گفته شد بحث کلمات نیست بلکه تعبیر و تفسیری که ورای این پسوند چسباندن قرار دارد مهم است، کسی نمی گوید در دیپلماسی خط بطلان بر دین و ایدئولوژی و ارزشها کشیده شود مخصوصاً در کشوری که جمهوری آن پسوند اسلامی قرار دارد و خواه ناخواه جمهوری اسلامی تداعی کننده نگرش و بینش اسلامی چه در روابط داخلی و چه در روابط بین المللی است و اگر قانونی گذرانده می شود و یا قراردادی بسته میشود لزوماً سازگاری آن با دین اسلام می بایست مد نظر باشد که در غیر اینصورت از سوی مجلس و شورای نگهبان و تشخیص مصلحت و نهادها و ..... با واکنش مواجه می شود و مردم هم عکس العمل نشان می دهند. پس لزوم و یا تعمدی بر اینکه حتماً لفظ دینی و یا اسلامی و یا ایدئولوژیک بدنبال هر اصطلاحی خصوصاً سیاسی قرار گیرد وجود ندارد. خود آیت الله خامنه ای در همین دیدار با سفرا اذعان دارند که «هدف از تشکیل جمهوری اسلامی حفظ منافع ملی، استقلال، آزادی، عدالت اجتماعی، قدرت و امنیت ملی است» و اگر اینگونه است پس لزوم و یا عمدی بر تعبیر خاص و یا بکار بردن واژه ای خاص نباید...

کلمه – علیرضا کفایی

آیت الله خامنه ای در دیدار سفرا و وزارت خارجه از دیپلماسی ایدئولوژیک پرده برداری نمودند و گفتند: « برخی به غلط، سخن از لزوم جدایی دیپلماسی از ایدئولوژی به میان می آوردند، در حالی‌که دیپلماسی ایدئولوژیک هیچ اشکالی ندارد و القاء تقابل میان ایدئولوژی و منافع ملی، صحیح و منطقی نیست.»

مدتی پیش حسن روحانی رئیس جمهور در همایشی گفته بودند: «سیاست خارجی جای اصول و آرمان نیست، بلکه جای پیگیری منافع است.»

محمود سریع القلم مشاور رئیس جمهور نیز در همایش بررسی چالش های توسعه ایران گفتند:«برای توسعه ی ایران نیازی به اصول فلسفی و انتزاعی ( آرمانی و دینی) نیست و قوانین مربوط به توسعه را می توان از قواعد عام و جهان شمولی که اکنون در دنیا پیاده میشود، و میتوان آن را از طریق گوگل هم استخراج نمود، تعیین کرد.»

ظاهراً در نوع و شکل تعامل با جهان تعارضاتی درون حاکمیت وجود دارد و هنوز به یک معنای واقعی و متحد و یک روش قابل قبول دست نیافته اند.

آیت الله خامنه ای با بیان بایدها و نبایدهای دیپلماسی در نظام اسلامی می گویند:«هدف از تشکیل جمهوری اسلامی حفظ منافع ملی، استقلال، آزادی، عدالت اجتماعی، قدرت و امنیت ملی است،ایدئولوژی به دنبال تأمین و حفظ منافع ملی است و هویت یک ملت محسوب می شود.»

وی با اشاره به وجود ایدئولوژی در رفتار و سیاست‌های دولتهای غربی، گفتند: «آمریکایی‌ها در سخنان خود بارها از عبارت «ارزشهای آمریکایی» استفاده می کنند که همان ایدئولوژیِ آنها و برگرفته از اعلامیه استقلال آمریکا است و در کشورهای اروپایی نیز تفکرات ایدئولوژیک بر رفتار و فعالیت‌های سیاسی آنها حاکم است.»

می توان با روحیه صحیح انقلابی و دیپلماسی هوشمندانه و هدفمند، روابط خارجی را گسترش داد و عناصر قدرت نظام را به پشتوانه ای برای دستاوردهای سیاسی و دیپلماسی تبدیل کرد. ایشان ارتباط خردمندانه، هوشمندانه، هدفمند و منطقی با جهان را برخاسته از نگاه اسلامی نظام و کاملاً منطبق با دیپلماسی ایدئولوژیک خواندند.»

سخن بر سر واژگان و یا عبارات نیست بلکه نوع دیدگاه را باید مد نظر داشت و تعابیری که از عبارتهای خاص بکار می رود مهم است.

در مواقعی آیت الله خامنه ای عمد دارند بر روی عبارات خاص که جایگاهی خاص در ادبیات سیاسی و اجتماعی یافته اند پسوندهای اسلامی و دینی را قرار دهند به شکلی که معنای خاصی را بخود اختصاص دهد، مانند ورود عبارت “مردمسالاری” که اولین بار توسط آقای خاتمی و اصلاح طلبان بکار برده شد، ایشان پس از مدتی بر این عبارت پسوند دینی را افزودند و در سخنان و ادبیات خود “مردمسالاری دینی” را استفاده می کنند.

اصولگرایان (البته طیفی که به قدرت نزدیکتر است) نیز در تعاملات سیاسی خود و در بیان، عمدشان بر این است که پس هر واژه سیاسی را به دینی و اسلامی و ایدئولوژی و …. بچسبانند.

تازگی ندارد؛ شیخ فضل الله نوری هم در زمان “مشروطه” با همین پسوند سازی نوعی از چسباندن ایدئولوژی را لحاظ می کرد و مصر بود که باید پس از مشروطه حتماً “مشروعه” قرار گیرد و تعبیرش “مشروطه مشروعه” بود.

همانطور که گفته شد بحث کلمات نیست بلکه تعبیر و تفسیری که ورای این پسوند چسباندن قرار دارد مهم است، کسی نمی گوید در دیپلماسی خط بطلان بر دین و ایدئولوژی و ارزشها کشیده شود مخصوصاً در کشوری که جمهوری آن پسوند اسلامی قرار دارد و خواه ناخواه جمهوری اسلامی تداعی کننده نگرش و بینش اسلامی چه در روابط داخلی و چه در روابط بین المللی است و اگر قانونی گذرانده می شود و یا قراردادی بسته میشود لزوماً سازگاری آن با دین اسلام می بایست مد نظر باشد که در غیر اینصورت از سوی مجلس و شورای نگهبان و تشخیص مصلحت و نهادها و ….. با واکنش مواجه می شود و مردم هم عکس العمل نشان می دهند. پس لزوم و یا تعمدی بر اینکه حتماً لفظ دینی و یا اسلامی و یا ایدئولوژیک بدنبال هر اصطلاحی خصوصاً سیاسی قرار گیرد وجود ندارد. خود آیت الله خامنه ای در همین دیدار با سفرا اذعان دارند که «هدف از تشکیل جمهوری اسلامی حفظ منافع ملی، استقلال، آزادی، عدالت اجتماعی، قدرت و امنیت ملی است» و اگر اینگونه است پس لزوم و یا عمدی بر تعبیر خاص و یا بکار بردن واژه ای خاص نباید باشد.

در ضمن یک مشکل عمده هم پدید می آید که اگر با دیگر کشورها وارد مذاکراتی شویم و قرار باشد هر کشوری بر اساس دستورات دینی و ایدئولوژیک خود عمل کند و مثلاً یهود نوعی تعبیر داشته باشد و مسیحی نوعی تعبیر و هندو نوعی تعبیر و الخ و ما هم تعبیر اسلامی خود را بکار بریم چه خواهد شد، آیا باید همه ملزم شوند به ما اقتدا کنند و در غیر اینصورت مذاکره بی مذاکره! و تازه در خود اسلام اگر بعنوان یک کشور شیعی با سنی مذهبان بخواهیم مراوده و معاهده داشته باشیم چگونه می شود.

مبانی ایدئولوژیک بسیار مهم است اما نباید در دیپلماسی نگاه تک بعدی و جزمی داشته باشیم، می توان قوانین جهانشمول و مورد پذیرش جامعه جهانی را برای تعامل بیشتر و راحتتر با خارج پذیرفت، این نگرش نه تنها دوری گزیدن از اسلام نیست بلکه می تواند چهره مترقی و تعاملی از اسلام به بشر امروز ارائه دهد و موجب گسترش دین شود.

بار معنایی دیپلماسی ایدئولوژیک برای دولت اسلامی در جمهوری اسلامی که می خواهد به مبانی دینی و ارزشهای اسلامی پایبند باشد و آن را جرا نماید بیشتر از بکار بردن دیپلماسی به تنهایی نیست، دیپلمات جمهوری اسلامی نمی خواهد و نمی تواند از مرز اسلام عبور کند و لزومی نیست که با چسباندن واژگانی مانند دینی و ایدئولوژی بجای تعامل بیشتر، تقابل را بوجود آوریم.