چند واقعیت در مورد برجام!

چکیده :- برجام علاوه بر اینکه یک معاهده بین المللی تاریخی است همچنین ضمیمه قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت نیز هست که طبعا آمریکا با خروج از آن قطعنامه شورای امنیت را نیز زیرپا گذاشته است. با این حال نباید از یاد برد که آمریکا به عنوان عضو دائم شورای امنیت هرگز اجازه محکومیت خود به عنوان ناقض قطعنامه شورای امنیت را در این نهاد نخواهد داد. هرچند شاید محکومیت این اقدام از سوی مجمع عمومی ملل متحد که در آن حق وتویی درکار نیست بتواند در زمره اهداف آتی دستگاه دیپلماسی ایران قرار گیرد اما با توجه به جایگاه ایران در جامعه جهانی و توان دیپلماتیک آن این هدف چندان قابل وصول نمی...

حسن اسدی زیدآبادی

۱- علیرغم آنکه برخی گفته اند برجام یک معاهده بین المللی نیست، برجام تمامی شرایط یک معاهده بین المللی چندجانبه را داشته و بی شک معاهده ای بین المللی است که حقوق عرفی بین المللی و همچنین مقررات معاهده وین درباره حقوق معاهدات (۱۹۶۹) درباره آن قابل اعمال است. از این منظر خروج آمریکا از برجام نقض موازین این نظام حقوقی است. ماده ۵۶ کنوانسیون وین می گوید: «معاهده ای را که متضمن مقرراتی درباره اختتام خود معاهده نباشد و لغو آن یا خروج از آن را پیش بینی نکرده باشد نمی توان لغو کرد یا از آن خارج شد». برجام نیز در متن خود ضوابطی برای خروج دول متعاهد پیش بینی نکرده و بنابراین عمل آمریکا را می توان مصداق یک رفتار متخلفانه بین المللی دانست، اینکه اکنون ایران چه می‌تواند بکند در ادامه می‌آید.

۲- برجام علاوه بر اینکه یک معاهده بین المللی تاریخی است همچنین ضمیمه قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت نیز هست که طبعا آمریکا با خروج از آن قطعنامه شورای امنیت را نیز زیرپا گذاشته است. با این حال نباید از یاد برد که آمریکا به عنوان عضو دائم شورای امنیت هرگز اجازه محکومیت خود به عنوان ناقض قطعنامه شورای امنیت را در این نهاد نخواهد داد. هرچند شاید محکومیت این اقدام از سوی مجمع عمومی ملل متحد که در آن حق وتویی درکار نیست بتواند در زمره اهداف آتی دستگاه دیپلماسی ایران قرار گیرد اما با توجه به جایگاه ایران در جامعه جهانی و توان دیپلماتیک آن این هدف چندان قابل وصول نمی نماید.

۳- با خروج آمریکا از برجام این معاهده به شکل سابق دیگر وجود ندارد. به زبان ساده برجام شامل ۵ بخش است: دیباچه، مسایل هسته ای ، تحریم ها، نحوه اجرا و شیوه حل و فصل اختلافات. به ویژه در بخش تحریم ها نکته قابل توجه اینکه به شکل معناداری تعهدات ایالات متحده از سایر طرف ها تفکیک شده است. یعنی از نظر برجام آمریکا در میان طرف های ایران تافته ای جدابافته است. این تفکیک تنها تفکیک شکلی نیست بلکه به ماهیت تعهدات نیز مربوط است. فقط برای مثال قابل ذکر است که تعهد اتحادیه اروپا در مورد رفع تحریم ها با فعل لغو (TERMINATION) آمده و در مورد آمریکا از فعل توقف (CEASE) استفاده شده است. بنابراین همین حالا با خروج آمریکا تعدادی از بندها و صفحات برجام که صرفا در خصوص تعهدات آمریکا بوده بی معنا شده و لذا تمامیت متن برجام عملا تغییر یافته است.

۴- یک نظام حل و فصل اختلافات ناشی از تفسیر و یا اجرا در برجام پیش بینی شده که مسئولیت آن بر عهده یک کمیسیون است. نظامی نسبتا پیچیده که در نهایت باید گفت برای دولتی که از برجام خارج شده کارآیی ندارد. با این حال از آنجا که در نظام حقوق بین الملل قوه قاهره ای بر ای دادرسی به اختلافات حقوقی کشورها وجود ندارد به هنگام عقد قراردادهای بین المللی دولتها رضایت می دهند که مثلا دیوان دادگستری بین المللی به عنوان مرجع قضایی بین المللی در آینده به اختلافات آنها در مورد آن معاهده رسیدگی کند. فی المثل دعاوی ایران علیه آمریکا در دیوان بین المللی دادگستری پس از انقلاب (قضیه سکوهای نفتی، هواپیمای مسافربری، توقیف دو میلیارد دلار از دارایی های ایران) از جمله با تکیه بر عهدنامه مودت (پیمان دوستی) میان آمریکا و ایران در سال ۱۹۵۲ که همچنان معتبر است و در آن صلاحیت دیوان بین المللی دادگستری برای رسیدگی به اختلافات طرفین به رسمیت شاخته شده، در این نهاد قضایی بین المللی رسیدگی شده و خواهد شد. انا با وجود این تجارب، برجام در متن خود به دلالیلی که معلوم نیست متضمن رضایت طرف ها به صالح بودن یک مرجع بین المللی دادگستری نیست. به این ترتیب امروز اگر معتقدیم که خروج آمریکا از برجام نقض مقررات بین المللی و یا موجب ورود خسارت به ایران است راهی برای مراجعه به یک دادگاه بین المللی پیش روی دولت ایران باز نیست.

۵- در انتهای بند ۳۷ برجام که به شیوه رسیدگی به اختلافات طرفین پرداخته ایران تضمینی جداگانه برای خود را قایل شده است. در این بند می خوانیم «ایران بیان داشته است که چنانچه تحریمها جزئا یا کلا مجددا اعمال شوند، ایران این امر را به منزله زمینه ای برای توقف کلی یا جزئی تعهدات خود وفق این برجام قلمداد خواهد نمود». بنابراین اکنون که آمریکا اعلام کرده تحریم های خود را مجددا و حتی در سطحی بالاتر اعمال می کند؛ ایران حق دارد که تعهدات خود در باب محدودسازی برنامه هسته ای خود را کلا یا جزئا متوقف کند. با این وجود شرایط سیاسی امروز نشان می دهد که این تضمین در موعد خود چندان کارایی برای ایران ندارد که البته این به قدرت سیاسی و اقتصادی کشورمان باز می گردد.

۶- گفته شده که ایران در صورت اخذ تضمین های عینی جدید به حضور خود در برجام بدون آمریکا ادامه خواهد این اعلام با سیاست رسمی ایران مبنی بر عدم موافقت با هرگونه مذاکره جدید بر سر برجام تناقض دارد، چگونه می توان به تضمین های واقعی که طبعا بایستی پشتوانه حقوقی داشته باشند دست یافت بدون آنکه بر سر مفاد برجام و تعهدات جدید اروپایی ها مذاکره کرد و آن را در سندی حقوقی نهایی کرد؟ البته این موضع زمانی با ابهام بیشتری مواجه می شود که موضع اروپا به طور رسمی آن است که حضور خود را در برجام منوط به ادامه پایبندی ایران به کلیه تعهدات‌اش کرده و حتی سطحی از اجرای توقف تعهدات ایران را در پاسخ به اعمال مجدد تحریم ها از سوی ایران را مطابق متن برجام به رسمیت نشاخته است. در نهایت در مورد نوع تضمین های مورد درخواست ایران چیزی نمی دانیم اما حداقل چنین تضمین هایی می تواند الزام ایرباس و ای تی آر به تحویل هواپیماهای سفارشی ایران باشد با این حال اینکه دول اروپایی تا چه حد بتوانند بر تصمیمات شرکت های بخش خصوصی با حتی بانک‌ها اثر بگذارند نامعلوم است.

منبع: اصلاحات نیوز