جابه‌جایی‌ها در سپاه؛ خواب‌های پریشان حاکمان در مواجهه با مسائلی چون حصر و انتخابات

چکیده :مجموع تحولات و جابجایی‌های اخیر در سپاه نشانه‌های خوبی نیستند. سمت‌وسوی این تحولات سوگیری تندروانه و افراطی دارد و به نظر می‌رسد که برای این نهاد سابقاً انقلابی و امروز، ضدمردمی خواب‌هایی دیده‌شده است. خواب‌هایی که با پریشانی حاکمان مواجهه با مسائل سیاست داخلی همچون حصر، جنگ منافع و غارت حاکمان، انتخابات ۹۶ و کنترل اعتراضات اجتماعی ارتباط دارد ...

کلمه-علی بردبار:

تغییر و تحولات اخیر در سپاه، اذهان را به سمت تحلیل این جابجایی‌ها و برنامه‌های آینده این نهاد همه‌جانبه نظامی، امنیتی، سیاسی، اقتصادی، فرهنگی رهنمون کرده است. مهم‌ترین این جابجایی‌ها انتقال سردار نقدی از سازمان بسیج به معاونت فرهنگی، انتساب سردار غیب‌پرور به‌جای نقدی و جانشینی سردار نجات در سازمان اطلاعات سپاه به ریاست طائب است.

تحولاتی که بیشتر سمت‌وسوی امنیتی سیاسی دارد و فلش آن به سمت تندتر شدن نهادی است که تاکنون نیز مورد نقد تندروی و افراط بوده است.

سردار نقدی که به معاونت فرهنگی رفته، یک چهره خشن امنیتی بوده و هست که می‌توان حدس زد چه رویکردهایی را در معاونت فرهنگی دنبال خواهد کرد. غیب‌پرور، چهره ترمزبریده‌ای که تلاش زیادی دارد خود را غیرمنطقی، تند و تنش‌آفرین معرفی کند. او سال‌های سال در فرماندهی سپاه فارس همین نقش را ایفا کرده است. و اما سردار نجات، چهره پنهان امنیتی که از نزدیکان رهبری محسوب شده و سال‌ها در مقام فرماندهی سپاه ولی امر به‌عنوان حفاظت از رهبری، به او مشورت می‌داده، این پازل را به‌عنوان رویکرد تندتر کردن وجهه امنیتی سپاه در عین مطمئن‌تر ساختن آن، تکمیل می‌کند.

سازمان اطلاعات سپاه کجا ایستاده است؟

سازمان اطلاعات سپاه، نهادی امنیتی است که به‌صورت موازی با وزارت اطلاعات کار می‌کند، اما وجه عملیاتی پررنگ‌تری را نسبت به‌ کار اطلاعاتی از خود بروز داده است. وزارت اطلاعات، نهادی درون دولت تعریف می‌شود. به همین دلیلی تغییر حداقلی سمت‌ها و رفتار آن با تغییر دولت‌ها محتمل است. هرجند نهاد رهبری تاکنون تلاش کرده که چند وزارتخانه و در بین آنها با تأکید ویژه بر وزارت اطلاعات، را از تأثیرپذیری درنتیجه تغییر دولت‌ها و به‌واقع «رأی و خواست مردم» برکنار نگه دارد. بااین‌حال برای آنکه هیچ رخنه و خلل و فرجی در سیستم امنیتی مطمئن هسته اصلی قدرت ایجاد نشود، سازمان اطلاعات سپاه به‌مرور نقش محوری‌تری پیداکرده و ازجمله پرونده‌های به‌اصطلاح امنیتی داخلی مربوط به منتقدان و اصلاح‌طلبان از وزارت اطلاعات گرفته‌شده و به سازمان اطلاعات سپاه واگذار شده است.

این مسئله که منجر به بزرگ شدن بی‌حساب‌وکتاب این سازمان شده، به‌نحوی‌که حتی به فرماندهی سپاه خود را پاسخگو ندانسته و مستقیم با رهبری به رتق‌وفتق امور می‌پردازد، منجر به ایجاد تنش‌هایی بین اطلاعات سپاه با نهادهای دیگر ماننده قوه قضاییه در جنگ رانت و منافع نیز شده است. به‌عنوان‌مثال مشهور است که سپاه به برخورد قوه‌قضاییه با برخی عوامل فساد اقتصادی‌اش نقد دارد و از سوی دیگر سعی می‌کند که برخی مواردی که از کارگزاران فساد اقتصادی قوه‌قضاییه را می‌شناسد، متقابلاً مورد برخورد قرار دهد. موضوعی که می‌تواند یکی از دلایل انتقال سردار نجات به سازمان اطلاعات سپاه برای کنترل این برخوردها و ناهماهنگی‌ها با دیگر بخش‌های امنیتی و قضایی هسته اصلی قدرت باشد، چراکه طائب نیز کاملاً در یک سمت این درگیری‌ها قرارگرفته و نقش مدیریتی و کنترلی خود را از دست‌ داده است.

از طرفی نباید فراموش کرد که دیکتاتورهایی که تکیه‌ بر سرنیزه را شیوه خود کرده‌اند، همواره نگران نیزه‌داران هستند که ناگهان سلاحشان را سمت خودشان نگیرند. به همین دلیل جابجایی و حتی حذف گاه‌به‌گاه آنها، صفت دیکتاتورهاست. لذا انتقال سردار نجات را می‌توان راهکاری برای کاهش این دغدغه و نظارت بیشتر بر نهادی تعریف کرد که خودشان آن را بی‌حد و حصر بزرگ کرده‌اند تا دیگران بترسند، اما مایه ترس بانیان شده است.

اما از همه اینها مهم‌تر، برنامه‌هایی است که مجموع جابجایی‌های اخیر در سپاه به اذهان متبادر می‌کند. این‌که آیا برای سپاه برنامه خاصی چیده‌اند که این‌چنین تغییر آرایش به سمت افراطی‌تر و امنیتی‌تر شدن داده است؟ آیا این هم‌زمانی با آستانه انتخابات ۹۶ معنادار است؟ برخی می‌گویند که تجربه پرهزینه ۸۸ باعث شده تا آقایان، سیاست‌گذاری‌های مهندسی امنیت انتخابات را از زمان پس از انتخابات به قبل از انتخابات منتقل کنند و به همین دلیلی شاهد موجی از بگیر و ببند‌ها و صدور و اجرای حکم‌های سیاسی را در چند ماه آتی پیش رو داشته باشند. حضور بی‌ترمزهایی مانند غیب پرور و برنامه‌ریزانی چون نجات که از او به‌عنوان یکی از طراحان «حصر» نام‌ برده می‌شود، این تحلیلی‌ها را تقویت کرده است.

گام اول، گاف اول

سردار نجات در بدو حضور خود گاف بدی داد. او که خواسته حرفی متفاوت درباره حصر بزند، آن را اولاً به ۲۵ بهمن ۸۹ ارتباط داده و ثانیاً ۲۵ بهمن را به اتفاقی که هنوز رخ نداده بود، یعنی اعتراضات به حکومت بشار اسد در سوریه وصل کرده است. این در حالی است که درخواست راه‌پیمایی ۲۵ بهمن از سوی رهبران جنبش سبز برای حمایت از قیام‌های مردمی در تونس و مصر به وزارت کشور ارائه‌شده بود و آن زمان هنوز سوریه در آرامش بود.

این مسئله نشان می‌دهد که حتی چهره‌ای که از دست‌اندرکاران و طراحان حصر شمرده‌ می‌شود نیز چندان دستش از منطق، حتی منطق ظاهرسازانه خالی است که در یک مراسم رسمی ناچار به‌دروغ‌گویی می‌شود. دروغی که چه بسا ناخواسته باشد و آن را بیش از دروغ‌گویی، می‌توان در پریشانی آنها در توجیه حصر، تحلیلی و تفسیر کرد. هرچند این برداشت خوش‌بینانه، جایی که به دروغ سردار نجات درباره امکان ورزش و استخر و سایر امکانات خصوصی محصورین می‌رسد، چیزی جز رذالت برداشت نمی‌شود. همان رذالت و دروغی که میرحسین برای مقابله با آن به میدان آمد و هزینه آن را نیز پرداخت.

نتیجه‌گیری

مجموع تحولات و جابجایی‌های اخیر در سپاه نشانه‌های خوبی نیستند. سمت‌وسوی این تحولات سوگیری تندروانه و افراطی دارد و به نظر می‌رسد که برای این نهاد سابقاً انقلابی و امروز، ضدمردمی خواب‌هایی دیده‌شده است. خواب‌هایی که با پریشانی حاکمان مواجهه با مسائل سیاست داخلی همچون حصر، جنگ منافع و غارت حاکمان، انتخابات ۹۶ و کنترل اعتراضات اجتماعی ارتباط دارد و باید برای هر یک از سناریوهای شوم، احتمالی که همه آنها آلوده به دروغ‌پردازی خواهند بود آمادگی داشت.