شوراها؛ تجربه دموکراسی

چکیده : شورای شهر ابزاری برای بسط مشارکت مردم در قالب ارتباط با نهادهای مدنی و در شهر تهران به‌ویژه در قالب شورایاری‌ها بوده و این موضوع به رغم محدودیت‌ها و نگرش‌های منفی تحقق یافته است. در این حال همچنین شوراها مثال کم‌نظیری از ائتلاف دیدگاه‌های متنوع سیاسی برای پیشبرد امور کشور هستند. تعبیر شرکت سهامی که متاسفانه عده‌ای آن را دارای بار و نتایج منفی می‌دانند، در شوراها با موفقیت تحقق‌یافته و نمونه بارز آن شورای سوم تهران به‌شمار می‌رود. واقعیت این است که چنانچه ایران اسلامی بخواهد در عرصه‌های اجتماعی، سیاسی و اقتصادی به پیشرفت برسد، راهی جز پذیرفتن سلایق سیاسی مختلف در ارکان تصمیم‌سازی و تصمیم‌گیری کشور در همه ابعاد و سطوح ندارد. ...

معصومه ابتکار

برگزاری سه‌دوره شوراهای اسلامی شهر و روستا در جمهوری اسلامی ایران تجربه گرانقدر و ارزشمندی از مردمسالاری در سطح مدیریت شهری و روستایی و توزیع قدرت میان مردم است. شوراها که از مولفه‌های مهم تصمیم‌سازی جمعی و مشورتی برای رسیدن به سیاست‌های سودمند و حکمرانی مطلوب به‌شمار می‌آید، در قانون اساسی ایران با ظرفیت یکی از ارکان حکومت ظاهر شده، اگرچه این رکن چهارم رسمیت لفظی نیافته است. به بیان دیگر نقش شوراها در سیاست‌گذاری، جلب مشارکت مردم، هماهنگی و یکپارچگی در مدیریت محلی، نظارت و رصد عملکردها و میزان تحقق اهداف و برنامه‌ها نشانگر اهمیت این نهاد عمومی به عنوان یکی از ارکان حکمرانی در کشور است.

برگزاری انتخابات شوراها برای اولین‌بار در ۱۳۷۷ تحول مهمی در افزایش میزان دسترسی مردم در همه سطوح به مراجع سیاست‌گذاری و تصمیم‌گیری بود؛ درهایی گشوده می‌شد تا مردم، اعم از زن و مرد، با گرایش‌ها، سلایق، تنوع قومی و سیاسی و نیز پایگاه‌های اجتماعی متنوع وارد فرآیند تصمیم‌سازی در منطقه خود شوند. این توزیع قدرت و مشارکت وسیع اقشار مردم در ذات خویش تحول فرهنگی بزرگی بوده که در سه دوره به‌تدریج روبه‌رشد و نهادینه‌شدن گذاشته است.
برخی، شوراها را تمرین دموکراسی دانسته‌اند، اما واقعیت این است که شوراها در ایران بخشی از جامعیت مفهوم دموکراسی را عینیت بخشیده‌اند؛ این موقعیتی فراتر از تمرین بوده و روند کسب تجارب با ارزش دموکراسی یا مردمسالاری به‌حساب می‌آید.

در این حال البته جریاناتی ابتدا با شکل‌گیری شوراها و سپس با تحقق جایگاه قانونی و اختیارات لازم برای آن‌ها مخالفت کرده، شاید به این دلیل که شوراها را رقیب یا عامل تضعیف قوای دیگر دانسته‌اند. از این‌رو در قوه‌مجریه و مقننه شاهد اقداماتی برای تحدید اختیارات و کاهش توان شوراها در پیشبرد مدیریت‌های محلی بوده‌ایم؛ مانند تلاش برای حذف حق انتخاب شهردار که به‌دنبال آن حق نظارت، سوال و استیضاح وی نیز به‌عنوان مهم‌ترین بخش اختیارات شوراها از بین می‌رفت؛ البته خوشبختانه این موارد به نتیجه نرسید. در این روند، دوره سوم شوراها صاحب نگاهی فراگیر به همه فرآیندهای مدیریت شهری -و نه‌فقط شهرداری– بوده است، به‌نحوی که پاسخگویی دستگاه‌ها در سطح شهر و روستا مورد توجه بیشتری قرار گرفت. به‌ویژه این پیشرفت در عملکرد شورای سوم تهران قابل مشاهده است.

نگاه تخصصی، پاسخگویی بهتر در قبال تصمیمات و نظارت جدی‌تر بر عملکردها را موجب می‌شود. این امر از نشانه‌های روند روبه‌رشد عملکرد شوراها بوده و اگرچه نقاط ضعف و در برخی مناطق عملکرد نامناسب شوراها گزارش شده، ولی در اکثر موارد این نهاد عامل پیشرفت شهرها و مناطق است. از جمله نگاه تخصصی در شورای سوم تهران تلاش ویژه در زمینه محیط‌زیست بوده است. با وجود کاستی‌های فراوانی که هنوز در بحث گردش مالی، بودجه‌بندی و حسابرسی‌ها وجود دارد، شورای شهر تهران برای انضباط مالی و روزآمدکردن سیستم حسابداری شهرداری، حسابرسی دقیق تمامی بخش‌ها، اصلاح ساختاری شرکت‌ها و سازمان‌هایی که حیاط خلوت شهرداری محسوب می‌شدند و استقرار ذی‌حساب با رای شورا اقدام کرده است.

از سوی دیگر شورای شهر ابزاری برای بسط مشارکت مردم در قالب ارتباط با نهادهای مدنی و در شهر تهران به‌ویژه در قالب شورایاری‌ها بوده و این موضوع به رغم محدودیت‌ها و نگرش‌های منفی تحقق یافته است. در این حال همچنین شوراها مثال کم‌نظیری از ائتلاف دیدگاه‌های متنوع سیاسی برای پیشبرد امور کشور هستند. تعبیر شرکت سهامی که متاسفانه عده‌ای آن را دارای بار و نتایج منفی می‌دانند، در شوراها با موفقیت تحقق‌یافته و نمونه بارز آن شورای سوم تهران به‌شمار می‌رود. واقعیت این است که چنانچه ایران اسلامی بخواهد در عرصه‌های اجتماعی، سیاسی و اقتصادی به پیشرفت برسد، راهی جز پذیرفتن سلایق سیاسی مختلف در ارکان تصمیم‌سازی و تصمیم‌گیری کشور در همه ابعاد و سطوح ندارد.

منبع: روزنامه بهار