امام مناظرهها
چکیده :رفتار امام رضا (ع) در آن شرايط دشوار و پر چالش فكري و فرهنگي باعث شد كه پرسش گري و بحث و نظر در حوزه معارف را به رسميت شناختند و توانمندي مكتب اهل بيت در دفاع منطقي و روشن از معارف اسلامي بار ديگر به روشني نمايانده شود و پايگاه عقل و دانش و كاوشگري در مباحث آئين احياء شده و ارتقاء يابد و حيثيت اجتماعي تشيع و پويايي حوزه فرهنگي خراسان و مرجعيت علمي امام در جامعه و محافل علمي بيشتر و بيشتر...
دوستداری اهل علم، میراث گران قدری است که فرهنگ ایرانی همواره آن را پاس داشته است؛ در سخنان رسول گرامی اسلام نیز این محبت در شکل های مختلف بروز یافته است؛ یادگارهایی ارجمند از این جلوه ها را می توان یاد کرد؛ از آن حضرت نقل است که: اگر علم در ثریا (آسمان) باشد مردانی از فارس(ایران) به آن دست خواهند یافت. و هم چنین فرمودند که فضل العلم خیر من فضل العباده.
جایگاه این علاقه مندی به علم و عقل و حکمت را در مشی و سلوک معصومین بزرگوار به روشنی می توان نشان داد.
سیره پیامبر بزرگوار اسلام از ایجاد نفرت مبرا بود و مردم را با حکمت ، موعظه حسنه و جدل احسن به حقیقت دین راهنمایی می فرمود. در محضر او مجال گفت وگو و مشورت و اتخاذ تصمیم فراهم می شد. بنا به نقل بزرگانی مانند آیت الله مطهری، تبشیر و انذار ، اساس سیره آن حضرت بود. آورده اند وقتی پیامبر اکرم معاذ بن جبل را به یمن برای دعوت و تبلیغ مردم فرستاد به او فرمود: یا معاذ! بشّر و لاتنفّر، بشر و لا تعسّر.
بدین گونه بود که پذیرش آئین در بین دعوت شدگان هر روز ابعاد گسترده تری یافت و تا اقصی نقاط آن روز عالم پیش رفت.
در عصر ائمه بزرگوار اسلام ، در برابر بنی امیه و بنی عباس، این مشی در کنار دستگاه بی منطق و خون ریـــز حکومت های مرکزی دنبال شد و انبوهی از معارف و حقایق دینی را در کلام آن بزرگواران و در گفت و گو با صاحبان افکار و عقاید مختلف آشکار ساخت؛ تا به دوران امام رضا علیه السلام رسید. این دوران از شرایط دشواری برخوردار بود؛ که ضرورت حضور عالمانه در عرصه حیات اجتماعی و فرهنگی را دو چندان می ساخت.
دراین دوره روندهای متفاوتی به موازات هم پدیدار گشت .نخست آن که نهضت ترجمه در جهان اسلام کـــــه از سال های قبل آغاز شده بود؛ به اوج خود رسید. انبوه علوم و معارف ایرانی، یونانی و رومی که فرهنگ ها و تمدن های بزرگ و مسلط آن زمان بودند به مراکز تعلیمی مسلمانان راه یافت و هم زمان با رشد علمی مسلمانان ، موجی از شبهات جامعه اسلامی را فرا گرفت. گسترش رفت و آمدها و مناسبات بین مسلمانان و مردمان دیگر سرزمین ها موجب آشنایی بیشتر آن ها با فرقه ها و ادیان دیگر شد و انبوهی از پرسش های جدید در ذهن و زبان آن ها ایجاد کرد.
دوم آنکه شکل گیری گروه های مختلف ذیل نام مذاهب اسلامی با دیدگاه های متفاوت در فقه و کلام و حدیث و تفسیر باعث تفرقه و سردرگمی و اختلافات فکری در جمع مسلمانان شده بود و هر یک از روسای مذاهب مبانی خود را با نام اسلام ترویج می کردند.
در چنین شرایطی، امام هشتم با احتجاج های خود از دو سو حرکت کرد:
نخست به دفاع از مدرسه اهل بیت در برابر سایر حوزه های اسلامی پرداخت و دیگر آن که با پاسداشت آئین در برابر نحله های غیراسلامی همت گماشت.
موقعیت جامعه و سرزمین بزرگ ایران در آن زمان، از نظر تنوع فرقه ها و نحله های دینی و گروه های مذهبی به ویژه در منطقه شرق و شمال شرقی در خراسان به ضرورت این گونه مباحث دامن می زد و تلاش دربار مأمون خواسته و ناخواسته بر شتاب این روند می افزود.
در چنین شرایطی مناظرات بین امام رضا علیه السلام و بزرگان سایر مذاهب اسلامی و نحله های غیراسلامی به نحوی گسترده و ماندگار شکل گرفت و به جریان جدیدی در عرصه اندیشه و تفکر منجر شد، که تاکنون هم چنان راه گشای شیوه ای برجسته از تحقیق، تبلیغ و ترویج بر اساس بحث و گفت و گو است.
خوشبختانه متن گفت وگوهای پانزده مجلس مناظره حضرت و دیگر بزرگان کم و بیش در منابع و کتب روایی شیعه حفظ شده و متناسب با موقعیت ها به صورت مختصر و مفصل آمده است ، هر چند مواردی از قبیل جو حاکم بــر مناظره ها، کارنامه علمی برخی شخصیت های طرف گفت وگو، برخورد دستگاه های رسمی دیگر آئین ها، با نتایج این نشست ها، نحوه ثبت احتمالی این گزارش ها در سایر منابع و … هنوز جای بحث و کنکاش بیشتری دارد.
گفت و گوهای حضرت در سه محور قابل جمع است.
نخست: گفت وگو با پیشوایان مسلمان که در آن به مباحثی از قبیل تفسیر درست آیات کتاب خدا ، بداء ، امامت، عصمت انبیاء و ائمه و جایگاه خاندان پیامبر می پردازد. قبل از ورود و استقرار امام در مرو، در نخستین شهر ایرانی آن روزگار بصره، مناظره ای نسبتاً گسترده میان حضرت با بزرگان مذاهب مختلف انجام شده است.
دوم؛ در حوزه معارف ادیان که در آن پیرامون اثبات یگانگی خدا، اثبات پیامبری حضرت محمد( صلی اله علیه و آله) و ابطال الوهیت حضرت مسیح سخن رفته است. مهم ترین این جلسات در مرو تشکیل شد و بزرگان نصاری، یهود، زرتشتی و …. هم زمان در آن شرکت داشتند. مدیریت این کار با فضل بن شاذان سرخسی وزیر ایرانی دربار مأمون بود. این جلسه درحضور بزرگان خراسان برگزار شد و گزارش های آن ثبت و ضبط شده است.
سوم؛ برگزاری جلسات مناظره با زنادقه (ملحدین) که امام در این بحث از شیوه جدل نیز بهره برده است و خطاب به یکی از زندیقان که منکر مبدأ و معاد بود با بیانی ساده فرمود: اگر مطلب چنان باشد که شما می گویید ( خدا و قیامت حقیقت نداشته باشد) ما و شما در هنگام مرگ یکسان خواهیم بود؛ زیرا سؤال، جواب و عتابی در کار نبوده و همــه انسان ها یکسان خواهند بود؛ ولی اگر امر بدین منوال باشد که مــــا می گوئیم فرجام ما خداپرستان با کافران تفاوت بسیار دارد؛ یعنی مرگ، سرآغاز آسایش مومنان و رنج کافران است. بنابراین عقل حکم می کند که ما نظر دوم را بپذیریم.
امام در مباحث خود با زبان های مختلف با چهره های علمی سخن می گفتند و با زبردستی به متون آن ها هم چون تورات، انجیل و زبور و … استناد می کردند. ادبیات ایشان زمینه پرسش گری آزاد را فراهم می ساخت. از شیوه های مختلف گفت وگو و مناظره برای نتیجه گیری مطلوب بهره می گرفتند. احترام و تکریم متقابل از ویژگی های گفت وگوهای ایشان بود. از ظرفیت های فکری و ذهن و معارف دیگران آکاهی کامل داشتند و به مبانی اعتقادات مخاطب استناد می کردند.
رفتار امام در آن شرایط دشوار و پر چالش فکری و فرهنگی باعث شد که پرسش گری و بحث و نظر در حوزه معارف را به رسمیت شناختند و توانمندی مکتب اهل بیت در دفاع منطقی و روشن از معارف اسلامی بار دیگر به روشنی نمایانده شود و پایگاه عقل و دانش و کاوشگری در مباحث آئین احیاء شده و ارتقاء یابد و حیثیت اجتماعی تشیع و پویایی حوزه فرهنگی خراسان و مرجعیت علمی امام در جامعه و محافل علمی بیشتر و بیشتر شود.
ابو عبد الله حسین نوفلی از یاران حضرت نقل می کند که پس از یکی از مناظره ها هنگامی که امام داخل منزل شد و مردم متفرق شدند. محمد بن جعفر عموی امام رضا (ع) مرا احضار نمود. من به نزد او رفتم. گفت : ای نوفلی گفت و گوی رفیق خود را دیدی؟ به خدا سوگند ! که من چنین گمانی در حق علی بن موسی الرضا نمی بردم … نشنیده بودم که در مدینه اصحاب کلام اطراف او جمع شوند و این چنین سخن بگویند. من می گفتم که حاجیان نزد او می آمدند و ازمسائل حلال و حرام می پرسیدند و او جواب می داد.
چنین بود که امکان شناخته شدن گسترده تر امام علیه السلام و بروز و ظهور علم در آن دوران بیش از زمان سایر ائمه فراهم آمد و از این رو حضرت امام رضا علیه السلام به عنوان عالم آل محمد (ص) شهرت یافت.
منبع: سایت بنیاد باران
با سلام
جناب مسجد جامعی و دوستان سبز
این مطالب که فرمودین اولا در خصوص امام معصوم است است ثانبا در حکومت اسلامی در حالی که حاکمان وقت نه مسلملنند و نه حکومتشان شرعی ودینی است. آنان فقط به قدرت و ثروت در لوای اسلام می اندیشند و هر چیزی که این دو را برای آنان به مخاطره اندازد با توسل به زور و خشونت برخورد می کنند که صد البته در اشتباهند و تز آنها شکست خواهد خورد . پیروزی نزدیک است.