وقتی حریم خصوصی حرمتی ندارد

چکیده :اينکه در قانون اساسي آمده استراق سمع و کنترل تلفن خلاف قانون است يا اينکه در قانون آمده اصل بر برائت مردم از گناهان است به معني حفظ حريم خصوصي است. همچنين امروز در پاره يي از قوانين آمده است وارد شدن در اي ميل مردم و اطلاعات کامپيوتري آنها جزء حريم خصوصي شان است و کسي حق ندارد بدون اجازه وارد حريم هاي اينچنيني...

کلمه: عضو شورای مرکزی مجمع محققین و مدرسین حوزه علمیه قم در یادداشتی با عنوان «حرمت حریم خصوصی» با روایت داستانی از قرآن کریم به موضوع حریم خصوصی پرداخته است و آن را به اتفاق هایی که امروز در جامعه ایران در ارتباط با ورود به حریم خصوصی افراد می شود ارتباط داده است:«امروز در پاره یی از قوانین آمده است وارد شدن در ای میل مردم و اطلاعات کامپیوتری آنها جزء حریم خصوصی شان است و کسی حق ندارد بدون اجازه وارد حریم های اینچنینی شود.»

اعتماد-محمدتقی فاضل میبدی*:با توجه به فرامین رهبری، گفتار پیامبر و احادیث ائمه و با توجه به قانون اساسی حفظ حقوق حریم خصوصی امری اجتناب ناپذیر است. در قرآن کریم یکی از گناهان بزرگ تجسس در امور دیگران به شمار می رود. البته لازم به ذکر است مراد از تجسس کشف عیوب دیگران است. آیه ۱۱ سوره حجرات یکی از اخلاقی ترین آیات قرآن در این رابطه به شمار می رود که در این آیه خداوند انسان ها را از تجسس در امور یکدیگر نهی کرده است. در تفسیر این آیه نوشته اند در زمان خلیفه دوم گزارشی داده شد که فردی شب ها با عده یی میگساری می کند. خلیفه فردی را مامور می کند که از صحت و سقم ماجرا کسب اطلاع کند. مامور شب از دیوار خانه آن شخص بالا می رود و بی اجازه وارد منزل او می شود و صاحبخانه را با عده یی در حال شرب خمر می بیند. پس از اینکه مرد را به جرم شرب خمر به محکمه احضار کردند، مرد گفت؛ شما که به عنوان مامور وارد خانه من شدید چهار خطا مرتکب شدید؛ اول اینکه از راه دیوار وارد منزل من شدید که این خلاف گفته قرآن است چرا که در آیه ۱۸۹ سوره بقره آمده است ولا تأتوالبیوت من ظهورها و لکن البر من اتقی أتواالبیوت من ابوابها. دوم اینکه بدون اذن صاحبخانه داخل شدید که این خلاف آن چیزی است که در قرآن آمده است چرا که در آیه ۲۷ سوره نور آمده است ولا تدخلوا بیوتا غیربیوتکم حتی تستأنسوا.

گناه سوم نیز این است که هنگام وارد شدن سلام نکردید. در سوره نور آمده است و سلموا علی اهلها. گناه چهارم نیز این است که زندگی شخصی مرا مورد تفتیش قرار دادید که در آیه ۱۱ سوره حجرات به این مورد به وضوح اشاره شده است. در تفسیر این داستان آمده است در نهایت خلیفه از این شهروند عذرخواهی می کند. با اشاره به نتیجه عبرت آموز این داستان می توان گفت امروزه در مورد حقوق شهروندی به ویژه مبحث حریم خصوصی بحث های فراوانی است که در متون دینی ما نسبت به حفظ حریم خصوصی تاکید فراوانی شده است. همچنین پیامبر اسلام به ابوذر فرمود؛ «افشای اسرار دیگران خیانت است و از آن اجتناب کن.» امام علی(ع) نیز در همین رابطه فرمودند؛ «تفتیش در امور دیگران از بدترین گناهان است، پس از آن اجتناب کن.» همچنین علی (ع) در نامه معروف خود به مالک اشتر فرمود؛ «فإن فی الناس عیوباً الوالی احق من سترها….» ترجمه فارسی این متن یعنی در مردم عیوبی است که حاکم در پوشاندن آن سزاوارتر است، به عبارت دیگر یعنی تو به عنوان والی مردم به دنبال عیوب شان نباش.

در ادامه این نامه نیز آمده است؛ فإنما الیک تطهیر ما ذهب ظهر لک یعنی اگر عیبی از کسی بر تو آشکار شد باید آن عیوب را پاک کنی. در اینجا برای درک بهتر مطلب می توان پرسشی را مطرح کرد که چه سخنی برای حفظ حقوق شهروندی از این بالاتر می تواند باشد؟

اینکه در قانون اساسی آمده استراق سمع و کنترل تلفن خلاف قانون است یا اینکه در قانون آمده اصل بر برائت مردم از گناهان است به معنی حفظ حریم خصوصی است. همچنین امروز در پاره یی از قوانین آمده است وارد شدن در ای میل مردم و اطلاعات کامپیوتری آنها جزء حریم خصوصی شان است و کسی حق ندارد بدون اجازه وارد حریم های اینچنینی شود. بنابراین می توان گفت یکی از شاخصه های حکومت های توتالیتر در تاریخ این بوده است که یا عیب شهروندان منتقد مخالف خود را فاش کند یا اینکه اصل بر خلافکار بودن آنها بگذارد یا از طرق مختلف عیب هایی را برای آنها بسازد که البته این خلاف سخن گرانقدر قرآن و قانون اساسی است. به شاخصه های حکومت های توتالیتر از این جهت اشاره شد تا به این نکته پرداخته شود که در چه حکومت هایی حفظ حریم خصوصی بی معناست و البته به آن معنا نیست که اکنون چنین است. به نکات لازم اشاره شد و قضاوت درباره این مطلب را به خوانندگان این یادداشت می توان سپرد.

از سوی دیگر امروز متاسفانه در جامعه ما مشاهده می شود برخی از قلم به دستان کشور در برخی جراید برای خرد کردن رقیب خود به دنبال تجسس و کشف عیوب آنها هستند و اگر کسی در سال های دور و در رژیم گذشته خطایی را در حاکمیت وقت انجام داده، اکنون او را به خاطر گذشته اش در مطبوعات خرد و نابود می کنند. این کار با اخلاق دینی و اخلاق اسلامی فاصله زیادی دارد. بهتر است برخی مطبوعات و سایر رسانه ها وارد حریم خصوصی نشوند و به مردم بیاموزند که با توجه به آنچه در قرآن آمده است و ما نیز اکنون مسلمانیم و پیرو قرآن، تجسس در امور دیگران گناهی بزرگ و زشت است. در تاریخ آمده است زنی در محفل رسول خدا چند بار به گناهی که مرتکب شده بود اعتراف کرد و پیامبر در پاسخ به این کار زن فرمود؛ «گناهی که مرتکب شده بودی را فراموش کن و از این پس دیگر به آن اعتراف نکن.»

این داستان بیانگر این حقیقت است که بر انسان واجب نیست عیب خود را بازگو کند و بر دیگران نیز حرام است عیب او را شناسایی و پس از آن بازگو کنند. مرحوم امام خمینی (ره) در فرمان هشت ماده یی خود به یکی از نکات مهمی که اشاره کرده اند حفظ حریم خصوصی نسبت به مال و نوامیس مردم است. بنابراین نکته مهمی که از مجموعه این گفتار می توان آموخت این است که حکومت و عاملان آن تحت هیچ شرایطی اجازه ندارند در حریم خصوصی مردم اعم از ای میل، خانه، تلفن یا شنود هر نوع مکالمه یی وارد شوند. جست وجو در موارد فوق حتی برای کشف مساله یی مهم غیراخلاقی و حرکتی ناشایست است که اگر چنین کنیم جامعه اخلاقی خود را زیر سوال برده ایم. اگر من هم نسبت به کسی که سال ها در کشور مسوولیت داشته است و امروز به عنوان منتقد من تلقی می شود بخواهم در امور شخصی او تجسس کنم و عیوبی را از او بازگو کنم تا خود را به گونه یی تبرئه کنم یا ذهن ها را از موضوع اصلی منحرف کنم این خرد کردن نظام و انقلاب محسوب می شود.

متاسفانه پاره یی از جمله ها و هجمه هایی که امروز از طرف یک جناح سیاسی یا یک جریان نسبت به بعضی روحانیون سرشناس و یاران نزدیک امام و مسوولان گذشته رده بالای انقلاب وارد می شود، گناهی بزرگ و جرمی نابخشودنی است چرا که این مساله هم به نوبه خود نوعی تجاوز به حریم شخصی آنان محسوب می شود. سوال دیگری که برای تفهیم این مطلب می توان بیان کرد این است که چرا برخی از مسوولان آنقدر که به برخی مسائل همچون حجاب بانوان یا افزایش قیمت برخی کالاها توجه دارند که البته آنها نیز در جایگاه خود بسیار قابل توجه هستند، به این نکته توجه نمی کنند که حفظ حریم خصوصی مردم از حقوق شهروندی محسوب می شود و تجاوز به این حق پایمال کردن حق شهروندی است؟ واقعاً این نکته سوال برانگیز است که چرا به اندازه کافی برای حفظ حقوق شهروندی حساسیت وجود ندارد در صورتی که در رده بالایی از اهمیت قرار دارد؟ در پایان نیز باید به این نکته اشاره شود که امید است حفظ حریم خصوصی جزء واجبات شرعی و قانونی تلقی شود و در نگهداری هر چه بیشتر آن بکوشیم.

*عضو شورای مرکزی مجمع محققین و مدرسین حوزه علمیه قم